Finansal teknolojinin gelişmesi hem yatırımcıların hem de banka ve aracı kurumların gelişen teknolojilerden daha fazla yararlanmasının önünü açmıştır. Finansal piyasalar hakkında bilgi sahibi olabilmek için borsanın tanımını ve borsa emir tiplerini bilmekte fayda vardır.
Ticarete konusu içinde yer alan malların, kripto varlıkların, ulusal paraların ya da kıymetli belgelerin alım-satım işlemlerinin gerçekleştirildiği piyasaları ifade etmek için kullanılan isim borsadır. Alım-satım işlemlerini gerçekleştirmek için yatırımcılar tarafından belirlenen emirleri kullanır. Aracı kurumlara verilen bu emirler neticesinde borsa işlemleri yapılır. Borsa emirleri yatırımcıların doğru hamleler yapabilmeleri için oldukça önemlidir.
Borsa Emirleri Nedir?
Yatırımcıların aracı kurumlara ilettiği direktiflere müşteri emri denir. Aracı kurumların piyasalara ilettikleri direktifleri ifade eden kavram borsa emri olarak adlandırılır.
Piyasada işlem gerçekleştirmek için verilen direktifler olan borsa emirlerini yatırımcılar doğrudan borsaya iletememektedir. Aracı kurumlar aracılığı ile borsa kurallarına uygun hale getirilerek piyasaya iletildikten sonra alım-satım işlemi yapılabilir. Doğru yatırımlar yapabilmek için büyük önem taşır.
Borsadaki bir emir türü, aracı kurumlar tarafından alım/satım emrini yerine getirmek için yatırımcılar tarafından seçilen bir yöntemdir.
Borsa Emir Tipleri
Borsa emir tipleri, yatırımcıların alım satım emrini gerçekleştirmek için seçtiği yöntemlerdir. Yaygın kullanılan borsa emir tipleri arasında piyasa emiri ve limit emiri bulunur.
1. Piyasa Emri
Piyasa emirleri, yatırımcıların bir komisyoncuya hisse senedi, tahvil veya diğer varlıkları mevcut piyasada olabilecek en iyi fiyattan alınması veya satması için verilen talimatlar için kullanılan kavramdır. Yatırımcıların çoğu tarafından tercih edilen bir seçenek olan piyasa emirleri, büyük hacimli bir hisse senedi veya popüler bir borsa yatırım fonu (EFT) olduğunda piyasada kolaylıkla alıcı ve satıcı bulmak mümkün olur.
Piyasa emrinin en iyi kullanım alanları arasında büyük hacimli hisse senetleri, vadeli işlemler veya ETF alım satımı vardır. Piyasa emri, borsalarda en yaygın olarak yapılan işlem türüdür.
Piyasa Emri Örneği
Bir işletmenin hisseleri için teklif-satış fiyatlarının sırasıyla 18.50$ ve 20$ olduğunu ve satışta 100 hissenin mevcut olduğunu düşünülen bir durumda, yatırımcı 500 hisse satın almak için bir piyasa emri verirse, ilk 100 hisse 20 dolardan işlem görecektir. Kalan 400 hissenin satıcıları için en iyi satış fiyatından doldurulacaktır. Hisse senedi çok az işlem gördüğü takdirde sonraki 400 hisse 22 $ veya daha fazla bir miktara satılabilir. Bu bakımdan bazı işlemler için limit emir kullanmak yatırımcılar için daha iyi bir fikir olarak karşılanabilir. Piyasa emirleri, piyasa tarafından dikte edilen bir fiyattan karşılanır.
Neden Piyasa Emri Kullanmalı?
Piyasadaki en yaygın ve doğrudan işlem olan piyasa emrinde mevcut talep fiyatın en kısa sürede uygulanmasını amaçlar. Hisse senetlerinin alımı ve satımı çoğu zaman yatırımcının seçimlerinden oluşmaktadır.
En düşük fiyatı içeren piyasa emri, oldukça likit olduğundan büyük hacimli hisse senetleri için de güvenli bir yöntem olarak değerlendirilir.
Piyasa emri genellikle en düşük fiyatlı seçenektir. Bazı komisyoncular, limit emirleri barındıran işlemler için daha fazla ücret alır. Aksi bir durum olmadığı sürece, çoğu zaman “al” ve “sat” işlemine başladığında görünen fiyat ile alınan fiyat neredeyse aynıdır.
2. Limit Emri
Limit emri, bir yatırımcının hisse senedi alım ve satımı için istediği kesin fiyatı belirlediği borsa emir tiplerindendir. Limit emri, yalnızca belirli bir limit fiyatta veya daha iyi bir fiyatta gerçekleşebilir. İcra garantisi olmayan limit emrinde; limit alış emri, hisse senetleri belirli bir limit fiyattan veya daha düşük fiyattan satın almak için verilirken, satış limit emri, hisse senetlerini belirli bir limit fiyattan veya daha yüksek fiyattan satma emri için uygulanır.
Limit emrinin yatırımcılara sağladıkları arasında şunlar yer alır:
- Hisse senedi almak/satmak için istediği limit fiyatı belirlenmesine olanak tanır.
- Emir verilirken hem miktar hem de fiyat belirlenebilir.
- Belirlenen limit fiyatına ulaşılamaması durumunda emir gerçekleşmez.
- Limit emri, emirin gerçekleşeceği fiyatı garanti eder.
- Yatırımcılar tarafından belirlenen fiyat üzerinden limit emri gerçekleşir.
Piyasa Emri vs. Limit Emri
Piyasa emirleri en temel alış ve satış işlemleridir. Limit emirleri ise yatırımcıya daha fazla kontrol sağlar.
Limit emri, yatırımcının emiri verirken kabul edilebilir maksimum alış fiyatı tutarı veya kabul edilebilir minimum satış fiyatı belirlenmesine olanak sağlar. Sipariş, yalnızca varlık bu fiyata ulaşırsa işlenir.
Limit emirlerinin tercih edildiği durumlar şunlardır:
- Hisse senetleri fiyatları oldukça değişken. Yatırımcı, satışı bir sonraki fiyat artışı (veya satış durumunda düşüş) için zamanlayabilir.
- Yatırımcının seçtiği bir fiyat belirlemesi durumunda.
- Yatırımcı, işlemi sonlandırmak için gereken salisede fiyatın düşmeyeceğinden gerçekten emin olmak istiyorsa.
Limit emirleri, fiyatlarda meydana gelen küçük değişikliklerden yararlanmak için büyük miktarlarda hisseleri çok hızlı bir şekilde alıp satarak kâr elde eden profesyoneller tarafından sıklıkla tercih edilir.
3. Stoploss Emri
Stoploss emri, hisse senedi fiyatının belirlenen tetikleme ve durdurma fiyatına ulaşır ulaşmaz hisse senedini almak veya satmak için verilen borsa emir tipi için kullanılan kavramdır.
Stoploss emri, hisse senedi fiyatlarındaki dalgalanmalardan kaynaklanan kayıpları en aza indirmek için kullanılabilir böylece yatırımcılar belirli bir fiyata ulaşılması halinde bir işlemden çıkarak kayıpları sınırlayabilirler. Alış stoploss emirleri piyasa fiyatlarının üzerine verilirken, satış stopless emirleri piyasa fiyatının altına verilir.
4. Piyasa Emri Sonrası (AMO)
Piyasa emri sonrası, piyasaların kapalı olduğu piyasa saatlerinden sonra verilen borsa emir tiplerindendir. Piyasa işlem saatlerinde işlemi gerçekleştiremeyen ve daha sonra işlem yapmak isteyen yatırımcıların tercih ettiği bir borsa emir tipidir.
5. İptal Edilene Kadar Geçerli Emir
İptal edilene kadar geçerli emir, iptal edilene kadar aktif kalarak hisse senedi alıp satmaya olanak sağlayan borsa emir tiplerindendir. Bir son kullanma tarihinin de belirlenebileceği iptal edilene kadar geçerli emir, genellikle bir yıl süre ile geçerlidir.
6. Acil veya İptal Edilmiş Emir (IOC)
Acil veya iptal emri verildiğinde ya işlem hemen gerçekleştirilir ya da iptal edilir. IOC sıralamasında zaman önemli bir kavramdır. Piyasayı düzenli olarak izleyemeyen yatırımcılar için büyük fayda sağlayabilecek borsa emir tiplerindendir. IOC emri, limit veya piyasa emri olarak da verilebilir.
7. Zarar Durdurma Emri
Zaman durdurma emri, stoploss emrine benzerdir fakat durdurma fiyatı dinamiktir. Hisse senedi fiyatının yatırımcının lehine hareket etmesi durumunda zararı durdurur fiyatı piyasadaki hisse senedi fiyatıyla hareket ettirir. Kârı sınırlamadan zarara sınırlama koymayı amaçlayan borsa emir tiplerindendir.
8. Parantez Emri (BO)
Parantez emri üç ayrı siparişten oluşan borsa emir tiplerindendir. Belirli bir hisse senedinde alım veya satım, kâr rezervasyonu ve varsa kayıpların karşılanması için tam otomasyon sağlar. Parantez Emri;
- Alış/Satış Emri
- Hedef Sipariş
- StopLoss Emrinden oluşur.
Alış/Satış emri gerçekleştiğinde, hedef sipariş emri ve stoploss emirleri otomatik olarak yerleştirilir.