Enron, Houton, Teksas merkezli, tarihin en büyük muhasebe dolandırıcılıklarından birini gerçekleştiren bir enerji ticareti ve kamu hizmeti şirketiydi. Şirket yöneticileri şirketin gelirlerini şişiren ve bir dönem için onları ABD’deki en büyük 7.şirket konumuna getiren muhasebe uygulamaları kullandı. Dolandırıcılığın ortaya çıkması ile şirket iflas başvurusunda bulunsa da bu dolandırıcılığın Amerika iş dünyası üzerinde etkileri oldu. Enron skandalı ile alakalı ayrıntılı bilgiler için yazımızın devamını okuyabilir, sarsıcı bir etki yaratmış olan bu skandalın etkilerine dair bilgi sahibi olabilirsiniz.
Enron Skandalı Nedir?
Enron, Houston Natural Gas Company ile Omaha merkezli InterNorth Incorporated arasındaki birleşmenin ardından 1986 yılında kurulmuş bir enerji şirketiydi. Şirketlerin birleşmesinin ardından Houston Natural Gas’ın CEO’su Kenneth Lay, Enron'un CEO'su ve başkanı oldu. Lay Enron’u hızla markalaştırdı. Enerji piyasalarının kuralsızlaştırılması, şirketlere gelecekteki fiyatlar üzerinde bahis oynaması imkânı tanıdı. 1990 yılında Kenneth Lay, Enron Finance Corporation’u kurdu. McKinsey & Company danışmanı olarak görev alırken Lay'i etkileyen Jeffrey Skilling, yeni şirketin başına geçti. Skilling, o dönemde McKinsey'deki en genç ortaklardan biriydi. Enron, tüm dünyaya çeşitli kamu ve enerji hizmetleri sundu. Şirket, şu şekilde birkaç ana departmana ayrıldı:
- Enron Online: 1999'un sonlarında Enron, müşteri işlevselliği pazar erişimini geliştirmek için web tabanlı sistemini kurdu.
- Toptan Satış Hizmetleri
- Enerji Hizmetleri
- Geniş Bant Hizmetleri
- Ulaşım Hizmetleri
Bununla birlikte, özel amaçlı araçlardan, özel amaçlı kuruluşlardan, piyasa muhasebesi muhasebesinden ve finansal raporlama boşluklarından da faydalanan Enron, dünyanın en başarılı şirketlerinden biri haline geldi. Dolandırıcılığın keşfedilmesi sonucunda şirket çöktü. Enron hisseleri, Enron skandalı keşfedilmeden önce 90,75 dolara kadar yükseldi, ancak ortaya çıktıktan sonra satışlarda yaklaşık olarak 0.26 dolar seviyelerine düştü.
Skandal Öncesi
Enron skandalı keşfedilene kadar, Enron'un işi gelişiyor gibi görünüyordu. Enron, 1992’de Kuzey Amerika'daki en büyük doğal gaz sağlayıcısı oldu. 1999 yılının sonlarında şirket daha iyi sözleşme yönetimi sağlayan ticaret web sitesi EnronOnline'ı açtı. Enron bununla kalmayıp 1998 yılında Wessex Water ile birleşerek hızlı bir şekilde uluslararası pazarlara açıldı. Enron'un hisse senedi fiyatı, 1999’da %56 arttı. 2000 yılında bu artışa ek olarak %87 daha arttı. Enron skandalı öncesi şirketin yükselişi gayet iyi gidiyordu. Fakat Enron skandalının belirtilerinin ortaya çıkması ve keşfedilmesiyle beraber şirket zorluk çekmeye başladı.
Skandalın Belirtileri
2001 yılının şubat ayında Kenneth Lay istifa etti ve yerine Jeffrey Skilling geldi. Altı ay sonra Skilling, 2001 yılının ağustos ayında görevinden ayrıldı ve Lay, rolü yeniden devraldı. Bu sıralarda Enron büyük kayıplar bildirdi. Lay, şirketin 2001 yılının 2. çeyreği kazanç raporunda, " zor bir çeyrek olduğunu" belirtti. Bu çeyrekte, Geniş Bant Hizmetleri departmanı 102 milyon $'lık mali kayıp olduğunu bildirdi. Yine bu dönemlerde Lay, Enron hisseleri arasından 93.000 hissesini kabaca 2 milyon dolara satarken, e-posta yoluyla çalışanlara hisseyi almaya devam etmelerini ve önemli ölçüde daha yüksek hisse senedi fiyatları tahmin etmelerini söyledi. Sonunda, Lay'in toplamda 350.000'den fazla Enron hissesini 20 milyon dolardan fazla toplam gelir karşılığında sattığı öğrenildi. Bu satışların yapıldığı süreçte Enron’un Başkan Yardımcısı olan Sherron Watkins, Enron'un muhasebe uygulamalarıyla ilgili endişelerini dile getirmişti. Watkins ve Lay, Watkins'in endişelerini ayrıntılı bir şekilde altı sayfalık bir rapor sunduğu konuları tartışmak için bir araya geldi. Endişeler, Enron'un muhasebe firmasına ek olarak dışarıdan bir hukuk firmasına da sunuldu. İkisi de bulunacak herhangi bir sorun olmadığı konusunda hemfikirdi. 2001 yılının ekim ayında Enron, üçüncü çeyrek için 618 milyon $ zarar bildirdi. Şirket, muhasebe ihlallerini düzeltmek için 1997'den 2000'e kadar olan mali tablolarını yeniden düzenlemesi gerektiğini duyurdu.
İflas
28 Kasım 2001'de, kredi derecelendirme kuruluşları Enron'un kredi notunu hurda durumuna düşürerek şirketin iflasa giden yolunu fiilen sağlamlaştırdı. Aynı gün, Enron'un birleşmeye çalıştığı bir enerji şirketi olan Dynegy, gelecekteki tüm görüşmeleri iptal etmeye karar verdi. Aynı zamanda yapılabilecek olan herhangi bir birleşme anlaşmasına da karşı çıktı. Günün sonunda Enron'un hisse senedi fiyatı 0,61 dolara düştü. Enron Avrupa, 30 Kasım'da mesai bitiminden sonra iflas başvurusunda bulunan ilk domino taşı oldu. Enron'un geri kalan bölümleri de 2 Aralık'ta aynı şeyi yaptı. Ertesi yılın başlarında Enron, denetçinin kanıtları parçalamak ve belgeleri yok etmek için tavsiye verdiğini öne sürerek Arthur Andersen'i denetçisi olarak görevden aldı. Şirket, 2006 yılında son işletmesi olan Prisma Energy'yi sattı. Sonraki yıl şirket, iflas sürecinin bir parçası olarak kalan alacaklıları ve açık borçları geri ödemeyi hedefleyerek adını Enron Creditors Recovery Corporation olarak değiştirdi.
İflas Sonrası
2004 yılında iflastan çıkılmasının ardından sonra göreve gelen yeni yönetim kurulu Enron yöneticilerinin hileli ticari uygulamalarını gizlemeye yardımcı olan 11 finans kuruluşuna dava açtı. Enron, yasal anlaşmaların bir parçası olarak bu finansal kurumlardan yaklaşık 7,2 milyar dolar topladı. Bankalar Royal Bank of Scotland, Deutsche Bank ve Citigroup'u içermekteydi. CEO Kenneth Lay, on bir suçlamada suçsuz olduğunu kabul etse de altı adet menkul kıymet ve elektronik dolandırıcılıktan ötürü hüküm giydi. Lay, en fazla 45 yıl hapis cezasına çarptırılsa da ceza verilmeden önce, 5 Temmuz 2006'da öldü. Diğer yönetici olan Jeff Skilling, içeriden öğrenenlerin ticaretiyle ilgili diğer suçlamalara ek olarak suçlandığı 28 menkul kıymet dolandırıcılığının 19'undan mahkûm edildi. 24 yıl dört ay hapis cezasına çarptırıldı, ancak ABD Adalet Bakanlığı 2013 yılında Skilling ile bir anlaşmaya vardı. Bu da cezasının on yıl kesilmesiyle sonuçlandı. Andy Fastow ve eşi Lea, kara para aklama, içeriden bilgi ticareti, dolandırıcılık ve komplo dahil olmak üzere kendilerine yöneltilen suçlamaları kabul ettiler. Fastow, diğer Enron yöneticileri aleyhine ifade vermek için şartlı tahliye olmaksızın 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Enron Skandalı Neden Ortaya Çıktı?
Enron skandalının ortaya çıkmasında pek çok neden etkili olmuştur. Bu nedenler arasında başta kötü yönetim yer alsa da diğer birçok neden de skandalın oluşmasına sebebiyet vermiştir. Bu nedenler arasında şunlar sayılabilir:
- Özel amaçlı araçlar/kuruluşlar
- Hatalı finansal raporlamaya imkân tanıyan uygulamalar
- Bağımsız gözetim eksikliği
- Kötü düzenlenmiş tazminat sözleşmeleri
- Gerçekçi olmayan piyasa beklentileri
MTM Muhasebesinin Rolü
Enron'un çöküşünün ve Enron skandalının yaşanmasının bir başka nedeni de MTM muhasebesi, yani piyasa değeri muhasebesiydi. Piyasa değeri (MTM) muhasebesi, uzun vadeli bir sözleşmeyi adil piyasa değeri kullanarak değerleme olarak tanımlanabilir. Herhangi bir noktada bir varlığın ya da uzun vadeli sözleşmenin değeri dalgalanabilir. Bu durumda raporlama yapan şirket geçerli piyasa değerini göstermek için mali kayıtlarını yukarı ya da aşağı olacak şekilde işaretler.
Enron'un her ikisinden de yararlandığı, piyasaya göre değerleme muhasebesiyle ilgili iki kavramsal sorun vardır. İlk olarak, piyasaya göre değerleme muhasebesi, büyük ölçüde yönetim tahminine dayanan bir muhasebedir. Çeşitli enerji türlerinin uluslararası dağıtımını gerektiren uzun vadeli, karmaşık sözleşmelerden yola çıkıldığında bu sözleşmeler ortak sözleşmelere göre standartlaştırılmadığından, sözleşmenin değerini yapay olarak şişirmek Enron için çok kolay olması normaldir çünkü piyasa değerini uygun şekilde belirlemek zordur.
İkincisi, piyasaya göre değerleme muhasebesi, şirketlerin gelirin tahsil edilme olasılığını ve değerini periyodik olarak değerlendirmesini gerektirir. Şirketler, sözleşmenin değerini sürekli olarak değerlendirmede başarısız olursa, tahsil edilmesi beklenen geliri kolayca abartabilir. Enron için piyasa değeri muhasebesi, firmanın çok yıllı sözleşmelerini önceden tanımasına ve hizmetin sağlanacağı veya nakit tahsil edileceği zamana değil, sözleşmenin imzalandığı yıldaki gelirin %100'ünü raporlamasına izin verdi. Bu muhasebe, Enron'un gelir tablosunu şişiren gerçekleşmemiş kazançları rapor etmesine izin vererek, şirketin nakit akışının gerçekte olduğundan çok daha kârlı görünmesini sağladı.