Yatırım fonları, Sermaye Piyasası mevzuatı ve iç tüzüklerle belirlenen bir çerçevede oluşan tüzel olmayan bir mal varlığıdır. Yatırımcılar genel olarak farklı piyasalarda, çeşitli yatırımlar yaparak portföylerini genişletmeyi ve daha fazla kazanç elde etmeyi amaçlarlar. Risklerin yanı sıra farklı piyasalarda işlem yapmak yatırımcıların gelişmesine katkı sağlayan önemli unsurlardan biridir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası, yatırımcıların tercih ettiği bir piyasadır. Elektronik ortamda gerçekleşen alım satım işlemleri Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören ürünleri içerir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) Nedir?
Bir kısaltma olan VİOP, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yapılan tanımlamaya göre, elektronik ortamda alım-satımın yapılabildiği piyasaların adıdır. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP), Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören sermaye piyasası araçları üzerinden düzenlenmiş olan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ve türev diğer araçlarını kapsar.
Dayanak varlıklar olarak tanımlanan pay, endeks, döviz, kıymetli maden, yabancı endeks, elektrik ve faiz, Sermaye Piyasası Kanunları ile düzenlenmiş, uluslararası standarta getirilmiştir. Varlıklar, vadeli işlem ve opsiyon piyasasında işlem görürler.
Belirli vadede, önceden belirlenen fiyatlar, miktar ve nitelikte olan dayanak varlığın alım satım yükümlülüğünü Vadeli İşlem Sözleşmeleri verir. Bunun yanında Opsiyon Sözleşmeleri, satış yapan tarafı dayanak varlığı almaya ya da satmaya yükümlü kılmakla beraber opsiyon alan tarafın prim ödemesi koşuluyla söz konusu olan dayanak varlıkları belirlene vadeye kadar önceden belirlenen niteliklere göre alma satma hakkı tanır.
VİOP’ta Bilinmesi Gereken Temel Kavramlar
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında bilinmesi gereken kavramlar mevcuttur. Bu kavramlar arasında yer alan başlıklar,
- Vadeli İşlem Kontratı: Vadeli sözleşme (futures) olarak da bilinen türev araçlar, alıcı ve satıcının, standartlaştırılmış bir miktar ve kalitedeki herhangi bir dayanak varlığı taraflar arasında belirlenen ileri bir tarihte, sözleşme gününde tarafların üzerinde anlaştığı fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren bir tür sözleşmelerdir.
- Kontrat Büyüklüğü: Vadeli sözleşmenin, alım-satım da söz konusu olan dayanak varlık miktarını gösterir. Örnek olarak; USD/TRY vadeli kontratlarında standart sözleşme büyüklüğü 1000 $'dır. Bunun anlamı dolar vadeli sözleşmesinin, vadeli olarak 1000 $'lık alım-satım anlaşması üzerine kurulu olması anlamı taşır.
- Başlangıç Teminatı: Hesapta bulunması gereken asgari teminat tutarını, Takasbank tarafından yayımlanan ve bir adet vadeli sözleşmede alış ya da satış yapmak için gerekli olan miktarı gösterir.
- Kaldıraç: VİOP içinde olduğu türev piyasalarda kaldıraç, yatırımcıların yüksek hacimli işlemler yapabilmelerini sağlar. Böylece yatırımcı daha yüksek kâr elde edebilme olanağı elde etmiş olur. Kaldıraçta önemli nokta, kaldıraç yükseldikçe riskini de yükseltecek olmasıdır.
- Bu piyasada kaldıraç seviyesi portföy bazında Takasbank tarafından hesaplanır. Hesaplamada BISTECH Marjin algoritması kullanılır.
- Teminat Tamamlama Çağrısı: Yatırımcılara teminat seviyesinin, açık pozisyonlardan doğan zararlar sebebiyle başlangıç teminatı seviyesinin altına düşmesi durumunda yapılan çağrıyı ifade eder. Çağrıyı alan yatırımcının, temerrüde düşmemek için yapması gereken ise teminatını tekrar en az başlangıç teminatı seviyesine yükselmesi veya yeterli sayıda açık pozisyonunu kapamasıdır.
- Açık Pozisyon: Yatırımcının VİOP’ta henüz kapatmamış olduğu pozisyonlar açık pozisyon olarak adlandırılır. Vadeli sözleşmede vade sonuna kadar ters işlem yaparak kapatılmayan açık pozisyonlar, sözleşme türüne esasen vade sonunda fizikî ya da nakdî uzlaşıya konu olur.
- Ters İşlem: VİOP’ta sözleşme alınması/satılması durumunda, sözleşmenin vadesinin beklenmesi zorunluluğu yoktur. Yatırımcı isterse ilgili vadeli sözleşmedeki açık pozisyonunu kapatabilir. Böylece vade öncesinde de kâr ya da zararını realize edebilir. Vadeli piyasa da pozisyon kapamak ters işlem yapılmasıyla olur.
- Dayanak Varlık: Türev ürünler olan vadeli sözleşme ve opsiyonların değeri kendisine dayanak varlık olan finansal araca veya emtiaya bağlıdır. Dayanak varlık, VİOP'da temelini oluşturur. Getiriler dayanak varlığın fiyat hareketiyle yakından ilgilidir.
- Vadeli Sözleşme Fiyatı: Vadeli fiyat, dayanak varlığın vade tarihinde alım-satımının yapılacağı ve ilgili vadeli sözleşmeye ait piyasada oluşan fiyatı ifade eder. Alım-satımı yapılırken üzerinde anlaşılan fiyat arasındaki farka göre belirlenir. Piyasadaki arz ve talebi doğrultusunda ortaya çıkar ve vade boyunca dalgalanma yaşayabilir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'sında İşlem Gören Ürünler
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında işlem gören ürünlerin Borsa İstanbul piyasasında işlem gören finansal enstrümanlar ve türev ürünler olması gerekir. VİOP’ta elliye yakın varlık işlem görür. En çok işlem gören ürünler arasında;
- BİST yakın vade payları
- BIST 30 (endeks hisseleri, dövizler, kıymetli madenler vb.)
- Dolar/TL
- Euro/ TL vadeli
- Gram Altın (TL/GR)
- Altın (USD/ONS) yer alır.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Avantajları ve Dezavantajları
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında da hem avantajlar hem de dezavantajlar bulunur.
Avantajları arasında şunlar yer alır:
- Fiyat dalgalanmalarına karşı korunma imkânı sunar. Risklerden korunmak isteyen yatırımcılar, vadeli işlem sözleşmeleri ile korunmayı sağlayabilirler. Böylece öngörülemeyen dalgalanmalara karşı pozisyon alarak risklerini azaltabilirler.
- Kaldıraçlı bir piyasa olmasından dolayı, yatırımcılara daha az sermayeyle daha büyük pozisyonlar alabilirler. Kaldıraç sistemi yatırımcılara potansiyel kârı artırma imkanı sağlar. Kaldıraç riski de artırır.
- VİOP, çeşitli varlıklarda işlem yapabilmeyi sağlar. Yatırımcıların portföylerinin çeşitlenmesine imkan tanır.
- Bu piyasa yüksek likiditeye sahiptir. Yatırımcıların istedikleri zaman pozisyonlarını likidite edilmesine olanak tanır.
- Fiyat dalgalanmalarından faydalanarak kâr elde etmek için spekülasyon yapma imkan tanır. Doğru pozisyon alındığında yatırımcılar potansiyel kâr elde edebilirler.
- Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası otoriteler tarafından denetlenir ve teminat yönetimi Takasbank tarafından yapılır.
Bu piyasanın dezavantajları şunlardır:
- Fiyatların piyasa koşullarına, arz-talep dengesine ve diğer faktörlere bağlı olarak dalgalanması yatırımcıları riske sokabilir.
- Kaldıraç sistemi potansiyel risk unsurunu arttırabilir.
- Bazı dönemlerde likidite düşük olabilir. İşlemlerin istenilen fiyattan yapılmasını zorlaştırabilir. Genel piyasa koşullarından etkilenir. Bu nedenle fiyat dalgalanmaları olabilir.
- Bu piyasada işlem yapılan tarafın taahhütlerini yerine getirmemesi riski vardır. Takasbank, karşı taraf riskini azaltmak için takas ve teminat yönetimi hizmetini sunar.
- İşlem yaparken yanlış pozisyon almak önemli bir risk faktörü oluşturur.
VİOP’ta Hesap Nasıl Açılır?
Öncelikle VİOP müşteri hesabı açmak gerekir. Böylece kazanç fırsatları ile karşılaşılabilir. Yatırım hesabı olanların, VİOP sözleşme kitini imzalaması, risk testini tamamlaması sonrasında VİOP hesabı açılışı yapılabilir. Yatırım hesabı olmayanlar ise öncelikle kimlik beyanı ile yatırım hesabı açmalıdır.
İşlem yapmaya başlamak için yatırımcının kendisine ait olan VİOP müşteri hesabına yatırım yapmak istediği tutarı (teminatı) yatırması gerekir. Daha sonra VİOP’ta para kazanma fırsatlarını değerlendirebilir.
VİOP ile İşlem Nasıl Yapılır?
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında yatırım yapmak basit ve kolaydır. VİOP müşteri numarası ile kurumun Web sitesi üzerinden CGM Meta Trader 5 VİOP işlem platformuna erişmek gerekir.
Platform üzerinden işlem yapılmak istenen vadeli işlem sözleşmesi, beklenti yönü, lot, miktar ve vade belirlendikten sonra emrin piyasa ile eşleşmesi sonucunda pozisyon açılır.
İşleme ait stratejinin gerçekleşmesi veya değiştirilmesi sonucu kapatılan pozisyonda oluşan kar/zarar müşteri hesabına yansıtılır. İşlem stratejisini doğru belirlemek VİOP’tan kazanç elde etmek için önemlidir.