Varant, endeks, hisse senedi ya da emtia gibi bir varlığı, belirlenen vade bitiminde belirli bir fiyattan satma ya da alma hakkı veren ve yatırımcının kaldıraç elde etmesini sağlayan finansal yatırım aracıdır. Düşen ya da yükselen piyasa beklentisine göre bu yatırım araçlarından faydalanmak mümkündür. Finansal kuruluşlar tarafından ihraç edilen bu yatırım araçlarının fiyatları farklı etkenlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir. Kendine has özelliklere sahip olan bu yatırım aracı, kullanıcısına hak vermekte ancak yükümlülük getirmemektedir. Hisse senetleri piyasasına benzerlik gösteren ve ödünç işlemlerine konu olamayan bu yatırım araçları düşük riskten ötürü yatırımcıların tercih ettiği araçlar olmaktadır. Risksiz yatırım araçları gibi kendi içerisinde avantajlar sunan bu yatırım aracı hakkında daha fazla bilgi edinmek için yazının devamına göz atabilirsiniz.
Varant Nedir?
Varant; endeks, hisse senedi ya da emtia gibi bir varlığı belirlenen vade bitimimde belirli bir fiyattan satma ya da alma hakkı veren ve varanta sahip olan kişinin kaldıraç elde etmesine olanak tanıyan bir yatırım aracıdır. Kullanıcısına hak vermesinin yanı sıra herhangi bir yükümlülük getirmeyen bu yatırım araçları, menkul kıymetleştirilmiş alternatiflerdir. Hisse senetlerine benzer şekilde sürekli müzayede sistemiyle işlem gören bu yatırım araçlarında takas, vade içinde hisse senetleri ile tamamen aynıdır. Vade sonunda ise varantın ekonomik olarak anlamlı bir değer oluşturup oluşturmadığı dikkate alınır. Eğer kıymet, ekonomik olarak anlamlı bir değer oluşturuyorsa bu yatırım araçlarından doğan hak, takas bitiminden bir gün sonra kullanılabilir. Yatırımcılara kaldıraç imkânı sağlayan menkul kıymetler olan bu kıymetler piyasada alım ve satım varantları olarak işlem görürler. Çeşitli faktörler alım ve satım varantları üzerinde etkili olarak karlılığı etkiler.
Varantların Özellikleri Nelerdir?
Varantların özelliklerinin başında serbest marjla işlem görmeleri gelir. Ancak serbest marjla işlem görmelerine rağmen bu kıymetlerde kotasyon fiyat aralığının dışına çıkılmadan işlem yapılır. Açığa satış işlemine izin verilmeyen bu menkul kıymetler, ödünç işlemlerine konu olamaz. Bu yatırım aracında kredili işlemlere izin verilmez ancak özel emirlere izin verilir. Bu yatırım aracında emir iptali daima serbesttir. Bu yatırım aracının işlemleri Hisse Senetleri Piyasası sürekli müzayedenin seans saatleri içerisinde yapılır.
Varantlara piyasa yapıcı kotasyon vermezse emir kabulü yapılmaz ve işlemler başlatılmaz. Bu yatırım aracında ihraççı tarafından belirlenmiş olan kullanım fiyatı vardır ve bu fiyat yatırım aracından doğan hakkın kullanılması durumunda varlığın hangi fiyattan alınıp satılabileceğini ifade eden fiyattır. Bu yatırım aracında önceden belirlenmiş vade tarihi vardır. İhraç esnasında bu vade tarihi belirlenir. Vade bitiminden sonra varantın tipine bağlı olarak vade değişebilir. Örneğin; Amerikan tipi varantlar vade sonuna kadar istenilen bir tarihte kullanılabilir ancak Avrupa tipi için bu durum geçerli değildir, hak yalnızca vade sonuna kadar kullanılabilir. Bu menkul kıymetler hisse senedinde olduğu gibi yatırımcılarına Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan), Şirket Yönetimine Katılma Hakkı, Kâr Payı Hakkı, Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı, Oy ve Bilgi Alma Hakkı sağlamaz.
Varant İşlem Temelleri Nelerdir?
Varant işlem temelleri şu şekildedir:
- Bu menkul kıymetler kurumsal ürünler pazarında bulunan varant pazarı içerisinde işlem görür.
- Çok fiyat-sürekli müzayede sistemi kullanılarak işlem görür.
- Piyasa yapıcı likidite sağlamayı hedefleyerek BIST sistemine satmaya ve almaya razı olduğu miktar ve fiyat bilgisini içeren çift yönlü emir girer. Kotasyon sağlar.
- Piyasa yapıcı kotasyon girmeden varantlara emir girişi yapılması mümkün değildir.
- Verilen alış-satış emirleri, fiyat ve zaman önceliği kuralları gözetilerek sisteme kaydedilir. Kotasyon aralığı dahilinde kalan fiyatlar ile karşı tarafın alış-satış emirleriyle kotasyon emirleri eşleşir ve bunlar işleme dönüşür.
- Baz fiyat belirlenmediğinden ötürü bu yatırım aracında serbest marj uygulanmaktadır.
- Tüm işlemler piyasa yapıcı tarafından belirlenen alım satım kotasyonları aralığında yapılır. Kotasyon aralığının dışında kalan fiyatlar için verilen emirler sisteme kabul edilse de yalnızca aralık içerisinde kaldığı sürece işlem görürler.
- Açılış esnasında kotasyon ya da emir girilmesi mümkün değildir.
- Seans içerisinde emir iptali yapmak mümkündür.
Varantlara Yatırım Yapmanın Avantajları Nelerdir?
Varantlara yatırım yapmanın avantajları şu şekilde sıralanabilir:
- Küçük bir primle dahi dayanak varlığa kaldıraçlı bir şekilde yatırım yapma olanağı sağlar. Bu sayede küçük miktarlarda yatırım yapmak isteyenler de bu yatırımdan faydalanabilir.
- Kazanç potansiyeli sınırsızdır. Risk ise ödenen primle sınırlıdır.
- İşlem yapmak için herhangi bir teminat gerekmemektedir.
- Satım varantlarıyla düşen, alım varantlarıyla yükselen piyasa beklentilerine uygun şekilde yatırım yapılabilir. Piyasa beklentileri ölçülerek yatırımlar bu doğrultuda şekillendirilebilir.
- İşlem komisyonu diğer araçlara kıyasla daha düşüktür. Bu sayede yüksek işlem komisyonlarından ötürü maddi kayıplar daha aza indirgenir.
- Borsa İstanbul işlem saatleri içerisinde anlık olarak alım-satım işlemleri yapılabilmektedir.
Riskleri Nelerdir?
Bu yatırım aracına yatırım yapmanın riskleri şu şekilde sıralanabilir:
- Bu menkul kıymetlerin vadesi vardır. Eğer beklenen vade içerisinde beklenti karşılanmazsa tüm yatırımın kaybedilmesi riski bulunmaktadır.
- Vadeye kalan gün sayısında azalma oldukça bu menkul kıymetlerin değerinde azalma görülmektedir. Zamanla oluşan değer kaybı vade bitimine yaklaşıldıkça hız alır.
- Kaldıraç çift yönlü olarak çalışır. Beklentinin ters yönde gelişmesi durumunda varantların değeri çok hızlı bir şekilde düşebilir ve değersizlikle karşı karşıya kalabilirler.
Varantın Fiyatını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Birçok yatırım aracında olduğu gibi varantlarda da fiyat üzerinde etkili olan bazı faktörler bulunur. Bu faktörler arasında dayanak varlığın fiyatı, işleme koyma fiyatı, vadeye kalan gün sayısı, volatilite ve faiz oranı yer alır. Her bir faktör bu yatırım aracının fiyatı üzerinde belirli noktalarda etki gösterir.
1.Dayanak Varlığın Fiyatı
Dayanak varlığın fiyatı ile alım-satım fiyatları arasında negatif bir ilişki mevcuttur. Dayanak varlığın fiyatının yükselmesi alım varantlarında fiyatta artışa, satım varantlarında ise azalışa sebep olmaktadır. Bu nedenle dayanak varlığın fiyatına dikkat edilmesi ve bu varlığın fiyat artış azalışlarının takip edilmesi gerekmektedir.
2.İşleme Koyma Fiyatı
Bu menkul kıymetlerin işleme koyma fiyatı ile alım varantı fiyatı arasında negatif, satım varantı fiyatı ile arasında pozitif yönlü bir ilişki mevcuttur. İşleme koyma fiyatında görülecek yükseliş alım fiyatlarında azalışa, satım fiyatlarında ise artışa neden olmaktadır.
3.Vadeye Kalan Gün Sayısı
Vadeye kalan gün sayısının risklerde değinildiği üzere varantlar üzerinde büyük bir etkisi bulunmaktadır. Vadeye kalan gün sayısında azalma oldukça bu menkul kıymetlerin değerinde azalma görülmektedir. Zamanla oluşan değer kaybı vade bitimine yaklaşıldıkça hız almakta ve bu durum yatırımcıları zarara sürüklemektedir.
4.Volatilite
Volatilite yani oynaklık birçok yatırım aracı için büyük bir öneme sahiptir. Volatilite ile varantlar arasındaki ilişki hem alım hem de satım varantları için pozitif yönlü olmaktadır. Dayanak varlığın volatilitesinde görülen artış alım ve satım varantlarında fiyat artışını sağlamaktadır.
5.Faiz Oranı
Faiz oranı ile alım varantı arasında pozitif, satım varantının arasında ise negatif bir ilişkinin bulunduğunu söylemek mümkündür. Faiz oranında görülen yükselme, alımda fiyatı artırırken satımda fiyatı azaltıcı bir etkide bulunmaktadır.