Enflasyon Nedir?

Son yıllarda sıklıkla duyulan bir kavram olan enflasyon, mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki sürekli artış eğilimi ve buna bağlı olarak satın alma gücünde görülen düşüş olarak tanımlanabilir. Farklı türleri de bulunan bu düşüş, genel olarak olumsuz etkilerde bulunur. Bu düşüşün oluşmasına sebep olan bazı nedenler vardır. Ana sebep olarak arz ve talep dengesindeki bozulma söylenebilir. Ekonomik istikrarsızlığa yol açabilecek olan bu durumda talebin arzı aşması, fiyatların yükselmesine sebep olur. Tüketicilerin satın alma gücünü azaltan bu ekonomik kavram, gelir dağılımını da etkileyebilir.

Yüksek ve düşük enflasyon toplumda farklı etkiler oluşturur. Ekonomik politikalar aracılığıyla istikrarlı bir ekonomi sağlamak ve enflasyonu kontrol etmek isteyen hükûmetler, bu kavramın zararlı etkilerinden korunmak için çabalar. Enflasyon, ekonomik büyüme ve istikrar açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. Kontrolsüz bir şekilde yükselmesi ülkelerin ekonomileri üzerinde büyük etkiler oluşturabilir. Bu durumun nedenleri, etkileri, nasıl hesaplandığı gibi ayrıntılara ve çok daha fazlasına yazının devamından ulaşabilirsiniz. 

Enflasyon Türleri Nelerdir?

• Talep enflasyonu: Bu tür, ekonomide talebin arzı aşmasının sonucu olarak ortaya çıkar. Tüketicinin talebi arttıkça mal ve hizmetlere olan talep yükselir ve bunun sonucunda fiyatlarda da artış görülür.
• Maliyet enflasyonu: Bu tür, üretim maliyetlerindeki artışlardan kaynaklanır. Örnek vermek gerekirse işçi maaşları, enerji fiyatları, hammadde maliyetleri gibi faktörlerin yükselmesi; üretim maliyetleri üzerinde artırıcı etkide bulunur ve bu da sonuç olarak fiyat artışlarına sebep olur.
• Yapısal enflasyon: Bu tür, ekonomik yapıda oluşan değişikliklerden kaynaklanır. Örneğin; bir sektörde arzın azalması veya talebin artması gibi yapısal değişiklikler, fiyat artışlarına neden olabilir.
• Beklenti enflasyonu: Beklenti çeşidi, insanların gelecekteki enflasyonu tahmin etmesi ve fiyatları bu tahminlere göre ayarlaması sonucunda ortaya çıkar. Örneğin; insanlar fiyatlarda artış bekliyorsa işverenler maaşları yükseltebilir ve firmalar da fiyatları artırabilir. Bu da enflasyonu daha da körükleyebilir.
• Hiperenflasyon: Fiyatların kontrolsüz ve aşırı hızlı bir şekilde artması durumudur. Bu durum, genellikle para biriminin değer kaybetmesi, ekonomik istikrarsızlık ve hükûmetin mali politikalarının hatalı olması gibi unsurlardan kaynaklanır.
• Ilımlı enflasyon: Dünyada sıklıkla görülen çeşitlerden biri olan ılımlı enflasyon, %1- 3 oranındaki enflasyona verilen isimdir. Burada ileriye dönük olarak fiyatların artması görülmez, hatta ekonomistler tarafından bu durumun ülke ekonomisinin canlılığına faydalı olduğu da düşünülür. Bu düşüncenin nedeniyse bu enflasyonun üretime ve yatırıma özendirmesidir. 
• Yüksek enflasyon: Enflasyon oranının %8-15 değerleri arasında olması, yüksek olduğu anlamına gelir. Bu yüksek oranlar ülke ekonomileri üzerinde olumsuz etkide bulunur ve gelecek yıllar açısından büyük bir risk anlamına gelir. Toplumun alım gücünü de büyük oranda düşürmesine ek olarak para biriminin hızla değer kaybetmesi de bu durumu izler. Bu durumun çözülmesi pek kolay olmaz. 

Enflasyon Neden Olur?

Bu durumun nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Arz ve talepte oluşan dengesizlik: Mal ve hizmetlere oluşan arz ile talep arasındaki dengesizlik bu durumun oluşmasına sebep olabilir. Talebin arzı aşması durumunda fiyatlarda artış görülür.
• Üretim maliyetlerinde meydana gelen yükselme bir sebep olarak gösterilebilir.
• Para arzında artış görülmesi bir sebep olarak sayılabilir. Para arzındaki tüketici talebi artabilir ve bu artış fiyatları yükseltebilir. Merkez bankalarının izlediği para arzı politikaları da bir sebep olarak gösterilebilir.
• Vergi oranları ve izlenen ekonomik politikalar bu oranın artmasına neden olabilir. Vergi oranlarının artırılması ya da ekonomi politikalarının düzgün olmaması da nedenler arasında sayılabilir.
• Döviz kurundaki değişiklikler bu durumun ortaya çıkmasına sebep olabilir.
• Beklentiler, insanların gelecekte oluşabilecek fiyat artışlarını tahmin etmelerine ve bu doğrultuda hareket etmelerine neden olabilir. Bu durum da enflasyon üzerinde etkili olabilir.

Etkileri Nelerdir?

Enflasyonun etkileri şu şekilde açıklanabilir:

• Gelir dağılımında adaletsizlik olması ve var olan adaletsizliğin artması.
• Yatırımlarda ve tasarruf etme eğiliminde azalma.
• İş belirsizliklerinin ve borçlanma maliyetlerinin artması.

Nasıl Hesaplanır?

Bu değer hesaplanırken resmi istatistik kurumları dikkate alınır. Türkiye’de bu resmi istatistik kurumu TÜİK’tir. Bu kurum, aylık periyotlarla fiyatlardaki değişimi inceleme amacıyla benzin istasyonları, marketler, muayenehaneler gibi pek çok alanda inceleme yapar. Bu incelemeler sonucunda oluşturulan endeksler ile enflasyon hesaplamaları yapılır. 

Bu değerin hesaplanmasında 2 ayrı fiyat endeksi dikkate alınır. Bunlardan biri ÜFE, diğeri ise TÜFE’dir. ÜFE, üretici fiyat endeksi; TÜFE ise tüketici fiyat endeksidir. ÜFE, ürünlerin üreticiden çıkmasından sonraki fiyat değişimini ölçer. TÜFE ise gıda ve ulaşım gibi tüketim hizmet ve mallarının ücretlerindeki ortalama fiyatları inceler.

Enflasyon Neden Yükselir?

Yükselişe yol açan birçok sebep bulunmaktadır. Bu sebeplerin başında para arzının artması, maliyet artışları, arz-talep dengesizlikleri, döviz kurundaki değişimler ve vergi politikaları gelmektedir. Para arzındaki artış, daha fazla paranın piyasaya sürülmesi anlamına geldiğinden tüketicinin talebi artar ve bu sebepten ötürü fiyatlar yükselir. Maliyetlerdeki artışlar, ham madde fiyatlarının yükselmesi, işçilik maliyetlerinin artması şeklinde örneklenebilir.

Arz-talep dengesizlikleri, talebin arzdan daha hızlı artması durumunda fiyatlarda yükselişe neden olur. Özellikle ithalata dayalı bir ekonomiye sahip olan ülkelerde döviz kurlarında yaşanan değişimler yüksek değerlerin görülmesine neden olabilir. Bu değer, aylık ve yıllık bazlarda artış gösterebilir. Ülkelerin uyguladığı vergi politikaları da ekonomi üzerinde etkili olabilir. Ayrıca uygulanan yanlış ekonomi politikaları ve üretimin yapılmaması da yükseliş görülmesine sebep olabilir. Yükseliş, alım gücünün azalmasına ve ekonomik istikrarsızlığa yol açabilir.

Enflasyon Nasıl Düşer?

Bu değerin düşebilmesi için ilk olarak para politikalarının düzeltilmesi gerekir. Merkez bankaları para politikası araçlarından yararlanarak para arzını kontrol eder ve faiz oranlarını yükseltir. Böylece kredi maliyetlerini artıran merkez bankası, tüketici harcamalarını azaltır. Tüketici harcamalarının azalması talebi düşürerek enflasyonu kontrol altına almada yararlı olabilir. Ayrıca mali politikaların düzenlenmesi de değerin düşürülmesi açısından büyük bir önem arz eder. Vergi, bütçe ve harcama politikalarında yapılan düzenlemeler düşürme konusunda faydalı olabilir.

Hükûmetler; uygulayacakları harcama kesintileri, vergi indirimleri ve bütçe açıklarının azaltılması gibi önlemlerle enflasyonu hem düşürebilir hem de kontrol altına alabilirler. Üretim maliyetlerinin kontrol altına alınması da en az diğer önlemler kadar önemlidir. Enerji maliyetlerinin düşürülmesi, ham madde fiyatlarının stabilizasyonu ve işçilik maliyetlerinin kontrol edilmesi gibi faktörler üretim maliyetlerini azaltarak enflasyonu düşürmeye katkıda bulunabilir.

İzlenebilecek bir diğer yol da rekabet politikalarıdır. Bu politikalar, piyasalardaki rekabeti artırarak değerleri düşürebilir. Rekabetçi bir ortamda fiyatlar kontrol altında olabilir ve işletmeler arasında fiyat artışlarına yönelik baskı azalabilir. Döviz kurlarındaki istikrar da oldukça önemli olan bir faktördür. İthalat maliyetlerindeki artışlar enflasyonu artırabileceğinden dolayı döviz kurlarının istikrarlı tutulması önemlidir. Merkez bankaları, döviz piyasalarında müdahaleler yaparak döviz kurlarını dengelemeye çalışabilir. Ancak enflasyonun hızlı bir şekilde düşürülmesi de ekonomik durgunluğa ve işsizliğe yol açabilir. Bu nedenle enflasyon hedeflemesi gibi dengeli politikaların uygulanması önemlidir.

Ekonomik aktörler, merkez bankaları ve hükûmetler tarafından ortak bir çaba gösterilmesi gerekmektedir. Ekonomik politikaların tutarlı ve koordineli bir şekilde uygulanması, enflasyonun düşürülmesinde etkili olacaktır.