Fırsat Maliyeti Nedir, Nasıl Hesaplanır?

Bir yatırımcının bir yatırım seçeneğini diğer bir seçeneğe tercih ettiğinde kaçırdığı potansiyel kazanç olarak tanımlanabilecek olan fırsat maliyeti, yatırımcıların yaptığı seçimlerin maliyetini değerlendirmesi açısından büyük bir öneme sahiptir. Kaynakların kıtlığından kaynaklanan bir ekonomik kavram olan bu maliyeti hesaplamak oldukça kolaydır. Oluşan her fırsat maliyeti verilen bir hatalı karardan kaynaklıdır. Kararların iyi verilmesi, bu maliyetin küçülmesini sağlar. Basit günlük aktivitelerde dahi bu maliyetle karşı karşıya kalınabilir. Açık ve örtülü olarak iki çeşidi bulunan bu maliyet hakkında ayrıntılı bilgilere yazımızın devamından ulaşabilirsiniz.

Fırsat Maliyeti Nedir?

İlk kez 18. yüzyılda ekonomist Adam Smith tarafından ortaya atılan bir kavram olan fırsat maliyeti, kaçırılan potansiyel kazancın yanı sıra en iyi alternatiften getiri ile halihazırda seçili olan seçenekten elde edilecek getirinin farkı olarak da tanımlanabilir. Hisse satma ve hisse alma arasındaki seçimin üzerinden gidilecek olursa yatırımcı ani bir kazanç elde etse de gelecekte getiri sunabilecek kazancı da kaybeder. Bir fırsatın potansiyelinin analizinin yapılması açısından da oldukça önemli olan bu maliyet daha iyi mali kararlar almanızda size destek olabilir. Aynı zamanda bu maliyet, bir maliyetin sunacağı potansiyel faydalara ve bunun yerine nelerin feda edilebileceğine bağlı olarak belirli şeylerin üstüne düşmeye değer olup olmadığını belirlemede de faydalı olabilir.

Nasıl Çalışır?

Fırsat maliyetinin nasıl çalıştığını bir örnek ile açıklayarak somutlaştıralım. Yeni bir bisiklet almaya karar verdiğinizi varsayalım. Bir fiyat araştırması yapmanızın ardından istediğiniz bisikletin size çok yakın mesafedeki bir mağazada size arabayla yarım saatlik uzaklıktaki bir mağazaya kıyasla 100 TL daha pahalı olduğunu fark ettiniz. Bu durumda hangi mağazadan almayı tercih edeceğiniz size bağlıdır. Aynı zamanda 100 TL daha uyguna istediğiniz ürüne kavuşmanın size maliyeti yolda geçireceğiniz yarım saatlik süredir. Gidiş ve dönüş için harcayacağınız 1 saat boyunca yapacağınız çalışmalarla 100 TL’den daha fazla kazanabiliyorsanız bisikleti size uzak olan mağazadan almak mantıklı olacaktır. Ancak yalnızca maddi olarak düşünmemek gerekir. Örneğin bir tatil gününüzü feda edip uzak olan mağazaya gitmek istemeyebilirsiniz. Bu durumda bisikleti 100 TL ucuza almanın size maliyeti yapabileceğiniz başka bir aktiviteden alacağınız keyif olacaktır.

Bu maliyet küçük yaştaki bireyler için dahi geçerlidir. Örneğin ödev yapmakla uyumak arasında seçim yapması gereken bir öğrenci ekstra uyuyacağı zamanla ödevini yapmamış olmanın sorumluluğu arasında kalacaktır. Uyursa ödevi yapamayacak ve ödevi yaparsa da uyuyamayacağından iki durumda da bir maliyete sahip olacaktır. Aynı zamanda çiftçiler gibi ürün üretenlerin yanı sıra büyük üreticiler ve tüketiciler de bu tarz kararlarla karşı karşıya kalabilir. Açık maliyet ve örtülü maliyet olarak iki çeşidi bulunan bu maliyette açık maliyet doğrudan olan bir maliyetken örtülü maliyet dolaylı ve görünmez maliyetlerdir. Her iki maliyetle de karşı karşıya kalınan durumlar söz konusu olabilmektedir.

Fırsat Maliyeti Nasıl Hesaplanır?

Fırsat maliyeti hesaplanırken basit bir formül kullanılır.

Bir seçeneğin maliyeti - Diğer seçeneğin maliyeti = Fırsat maliyeti

Bu maliyetin hesaplanmasını da bir örnek üzerinden açıklayacak olursak bir fabrikadan yola çıkalım. Bu fabrikanın çalışanı bir günlük çalışması ile 100 dolar kar elde ediyor olsun. Şirket, üretim sürecinde iyileşme için bir proje başlatmak istiyor ve bu proje için 2 çalışanını alarak bu çalışanları eğitmeye karar veriyor. Bu çalışanların 3 aylık çalışma için günde 75 dolar kazanacağı anlamına gelirken şirket için bu yaklaşık olarak günde 150 dolarlık bir kar elde edilmesi anlamına geliyor. Fırsat maliyetini hesaplamak için şu şekilde bir yol izlenebilir:

Şirket iki çalışanı 60 gün çalıştırırsa 6000 dolar,

İki çalışanı eğitirse 4500 dolar harcamış olur. Bu durumda 1500 dolarlık kar söz konusudur. Üretim sürecini iyileştirme projesi için olan maliyet 1500 dolar olarak açığa çıkar.

Fırsat Maliyeti Karar Vermeyi Nasıl Etkiler?

Fabrika örneği üzerinden devam edecek olursak eğitimini tamamlayan 2 çalışanın günde fazladan 50 dolar kar edeceği görülecektir. 1500 dolarlık fırsat maliyeti bu kara bölündüğünde şirket 30 gün sonra yatırımını geri kazanacak ve eğitim öncesi döneme kıyasla bu çalışanlarından ek kara sahip olacaktır. Bu durumda şirketin maliyeti göze alması mantıklı gelecektir. Yine benzer olarak bir işletme satın aldığınızı düşündüğünüzde bu işletmenin maliyetlerini kontrol etmek çok önemlidir. Olası maliyetlerle şirketin kazancı birbiri ile uyuşmuyorsa bu durumda kararın olumsuz olması muhtemeldir. Ancak maliyetler ve kazanç birbiri ile uyuşuyorsa işletmenin satın alınması için gerekli şartlar karşılanmaktadır.

Yatırımcılar tarafından hisse senedi, tahviller gibi yatırımların karşılaştırılması için de kullanılan bu kavram birçok günlük olaya da uygulanabilir. Örneğin okulu bırakarak çalışmak veya okula devam etmek arasında kalan bir öğrencinin okulu bırakırsa maliyeti eğitim alamaması, okula devam ederse maliyeti kazanacağı paraya sahip olamamasıdır. Bu durumda öğrenci kendisi için bir karar vermek durumundadır. İş sahibi bir birey üzerinden gidecek olursak haftalık 500 dolar kazanan bir avukatın ofisini kendisi boyamak için kapattığını düşünelim. Bu durumda hem ofisi boyamak için para kaybedecek, hem yorulacak hem de ofisini kullanamadığından ötürü zarara uğrayacaktır. Ancak bir profesyonele işini daha hızlı bir şekilde yaptırsaydı avukat hem zamandan hem de parasından tasarruf edebilecekti. Bu basit görünen seçimler bireylerin geleceğe yönelik kararları üzerinde etkili olur. Bu maliyet bir planın yapmaya değer olup olmadığını anlamaya yararken aynı zamanda daha iyi kararlar almayı sağlar.

Fırsat Maliyetini İncelemek için İpuçları

Bu maliyeti incelemek için bazı ipuçlarını izleyerek daha iyi bir rota oluşturabilirsiniz. Bu maliyeti incelemek için izleyebileceğiniz ipuçları şu şekilde sıralanabilir:

1. Temelleri Anlayın: Ne yapacağınıza karar vermeden önce bu maliyeti ve maliyetin kendisine odaklanmanız yerinde olacaktır. Bu sayede daha net bir şekilde konsepti kavrayarak hem bireysel hem de işletmeniz için daha iyi seçimler yapabilirsiniz.
2. Kuralları Öğrenin: Hesaplama sürecini kolaylaştırmak için gerçek sayılar kullanmak izleyeceğiniz ilk kural olabilir. Aynı zamanda doğru bir zamanlamada bu maliyeti kullanarak daha iyi sonuçlara ulaşabilirsiniz. Kurallarla birlikte işletmenizin maliyetlerini daha iyi bir şekilde yönetebilirsiniz.  
3. Doğru Zaman Aralığını Kullanın: Bir faaliyetin faydalarını ve bu faydaların zaman aralığını bilmek ayrıca bunları dikkate alarak faaliyetleri sürdürmek çok önemlidir. Doğru zaman aralığı kullanılarak çok daha iyi sonuçlar elde edilebilir.
4. Gerçek Sayılar Kullanın: Hesaplamayı basitleştirmek için gerçek sayılar kullanın. Yüzde veya kesirler kafa karıştırıcı ya da hesaplaması zor olabileceğinden işinizi zorlaştırabilir.
5. Tıkanmaları Önleyin: Temelleri tam olarak anladığınızdan emin olun ve maliyetlerinizi not alarak ilerleyin. Bu sayede ilerleyen zamanlarda yaşayabileceğiniz tıkanmaların önüne geçebilir ve tıkanmalar yaşanmadan sorunlarınızı çözebilirsiniz.
6. Pratik Yaparak Mükemmelleşin: Pratik yapmak özellikle finansal konular açısından büyük bir öneme sahiptir. Pratik yapmak daha iyi sonuçlara ulaşmanızı sağlayarak getirilerinizi artırmanızda size yardımcı olur. Bu maliyeti incelerken aynı zamanda hesaplamaların pratiğini yaparak daha iyi sonuçlar elde edebilirsiniz.