Etkin piyasa hipotezi, hisse senetleri gibi yatırım amaçlı menkul kıymetler hakkında bilinen tüm bilgilerin halihazırda bu menkul kıymetlerin fiyatlarına dahil edildiğini söyleyen hipotezdir. Bu hipotezde fiyatı alıcıların ve satıcıların belirlediği varsayılır. Pazarda işlem yapan yatırımcıların gerekli bilgilere aynı anda ulaştığı bilgisi temel alınır. Yapılan işlemler doğrultusunda oluşan para, denge fiyatı sayılır. Hipotez bu şekilde açıklanabilir. Bu piyasadaki senet fiyatları ve beklentiler, önceden elde edilen bilgiler sonucunda ortaya çıkar ve değerlerin birbirinden bağımsız oluştuğu varsayılır. Etkin piyasa hipotezi ve finansal anomaliler hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için yazımızın devamını okuyabilir, bu konu hakkında ihtiyaç duyabileceğiniz bilgilere ulaşabilirsiniz.
Etkin Piyasa Nedir?
Etkin piyasa, en basit tanımıyla hisse senetleri gibi yatırım amaçlı menkul kıymetler hakkında bilinen tüm bilgilerin halihazırda bu menkul kıymetlerin fiyatlarına dâhil edildiğini söyleyen hipotezdir. Bu piyasada, tüm bilgiler yatırımcılara verilir ve bu verilerin yatırımcılar tarafından değerlendirilmesi beklenir. Etkin piyasada yatırımcılar elde ettikleri veriler ışığında karar alır. Piyasada belirlenmiş olan fiyat beklentinin altındaysa hisse senedi alımı yapılır. Ancak menkul kıymetler için bu tam tersidir. Menkul kıymetlerde eğer fiyat pazarın üstündeyse hisse senedi satışı gerçekleştirilir. Bono ve senet gibi menkul kıymetlerin değerleri üzerinde iç bilgiler, ulaşılan veriler ve geçmiş fiyat bilgileri etkili olur. Bu veriler de 3 ayrı grupta incelenir: Zayıf, güçlü ve yarı güçlü. Zayıf olan grupta menkul kıymetlerden az da olsa getiri elde edebilmek amacıyla eski fiyat hareketlerinden yararlanılır ve bu hareketler esas alınır. Yatırımcılar, şuanki ve geçmişteki fiyatları kıyaslayarak gelecekte oluşacak değeri tahmin etmeye çalışır. Yarı güçlü olan grupta hem geçmiştekiler hem de piyasada oluşan fiyatlar incelenir. Bu bilgilerin yanı sıra kamuya açıklanmış olan bilgiler de hesaba katılır. Güçlü formda ise zayıf ve yarı güçlü gruplara ek olarak elde edilebilecek tüm veriler incelenir.
Etkin Piyasa Koşulları
Piyasada bazı durumlarda anormal durumlar oluşabilir. Bu anomalikler olağan olmayan eylemlerle sunulan verilerin uyuşmaması sonucunda doğar. Etkin piyasa hipotezi kapsamında fiyatta sapma oluşması mümkündür. Bu piyasanın koşullarında, fiyat anomalisi ve mevsimsel anomali olarak 2 ayrı durum incelenir. Mevsimsel anomali, bir dönem öncesinde ya da sonrasında oluşan sapma olarak adlandırılır. Fiyat anomalisi, aşırı yüksek ya da düşük tepkiden kaynaklı piyasada meydana gelen sapmayı belirtir. Bu piyasada koşulların doğru şekilde sağlanması çok önemlidir. Yatırımcıların gerekli olan tüm verilere erişiminin sağlanmış olması da büyük bir öneme sahiptir. Bu verilere erişimin doğru şekilde sağlanması ile yatırımcılar hisse senetlerinin alım-satımlarını bu model aracılığıyla yapabilir.
Etkin Piyasa Hipotezi Nedir?
Etkin piyasa hipotezi, hisse senetleri, bono ve tahviller gibi yatırım amaçlı menkul kıymetler hakkında var olan tüm bilgilerin halihazırda bu menkul kıymetlerin fiyatlarına dahil edildiğini söyleyen hipotezdir. Zayıf, yarı güçlü ve güçlü olmak üzere 3 ayrı grubun bulunduğu bu hipotezde yatırımcıların rasyonel olması gerekmez. Zayıf etkin piyasa hipotezi, cari hisse senedi fiyatlarının mevcut tüm bilgileri yansıttığı varsayımında bulunur. Yarı güçlü etkin piyasa hipotezi, hisse senedi fiyatlarının halka açık olan tüm bilgilere dahil edildiğini öne sürer. Güçlü etkin piyasa hipotezi hem kamu hem de özel tüm bilgiler dahil tüm bilgileri hisse senedi fiyatlarına dahil eder.
Etkin Piyasa Hipotezi ve Yatırım Stratejileri
Etkin piyasa hipotezini savunanlar hipotezin zayıf halinde dahi genellikle belirli menkul kıymetlere ya da endeks fonlarına yatırım yapar. Bunun nedeni, bu fonların pasif bir şekilde yönetilmesi ve genel piyasa getirilerini yenmeye değil bu getirileri eşleştirmeye çalışmasıdır.
Endeks yatırımcılarının şu söz doğrultusunda hareket ettikleri söylenebilir: "Onları yenemiyorsan, onlara katıl." Yatırımcılar, piyasayı yenmeye çalışmak yerine kıyaslama endeksiyle aynı menkul kıymetlere yatırım yapan bir endeks fonu satın alırlar.
Bazı yatırımcılar, hisse senedi fiyatlarının hareketinin en azından bir dereceye kadar tahmin edilebileceğine inanarak yine piyasayı yenmek için çabalar. Bu nedenle bu hipotez, günlük ticaret stratejisiyle uyumlu değildir. Tüccarlar kısa vadeli eğilimleri ve kalıpları inceler. Ardından, bu modellere göre ne zaman alıp satacaklarını bulmaya çalışırlar. Bu nedenle günlük ticaret ile bu hipotez arasında ters bir ilişki olduğunu söylemek mümkündür.
Finansal Anomaliler
Finansal anomaliler etkin piyasa hipotezinde sebebi açıklanamayan fiyat hareketleri olarak tanımlanır. Bu hipoteze göre fiyatlarda bir değişimin oluşabilmesi için fiyatlar üzerinde etkili olabilecek bir olayın gerçekleşmesi gerekir. Bu olayların önceden tahmin edilmesi mümkün olmadığından hipotezde fiyat hareketlenmelerinin rastlantısal olarak meydana geldiği kabul edilir. Piyasa anomalileri, yatırımcıların piyasadaki fiyat hareketlerini önceden tahmin etme konusunda göz önüne aldıkları önemli bir konudur. Önemli finansal adımlar açısından da etkide bulunabilecek bu anomaliler arasında en meşhuru takvim etkisidir. Yazımızın devamında takvim etkisi isimli anomalide en fazla öne çıkan konulardan olan Ocak etkisi ve Pazartesi etkisine yer vereceğiz.
Pazartesi Etkisi
Hafta sonu etkisi olarak da bilinen Pazartesi etkisi, piyasalarda pazartesi günü gerçekleşen hareketliliklerin diğer günlerden farklı seyre sahip olması nedeniyle bu adla anılmaktadır. Bu farklı seyir için bazı sebepler bulunmaktadır. Bu sebeplerden ilki cuma günü kapanan piyasaların etkisiyle araya 2 günlük bir tatilin girmesi ve bu tatil içerisinde meydana gelen olayların piyasaya pazartesi günü yansıyor olmasıdır. Bu etkiye neden olan bir diğer durum da etkinin kendisiyle alakalıdır. Birçok yatırımcı bu etkiden ötürü piyasaların kapalı olduğu 2 günlük süre boyunca oluşabilecek olayların risklerinden korunmak için cuma gününden pozisyonlarını kapatır. Bu yatırımcılar pazartesi günü geldiğinde tekrar alım yapmaya başlar. Alımların başlamasıyla birlikte bu piyasa anomalisi meydana gelir. Bu finansal anomaliye neden olan unsurlar arasında psikolojik etkenler de yer alır. Bir diğer görüşe göre haftanın son iş günü olması nedeniyle yatırımcılar cuma günleri mutludur. Ancak Pazartesi bu durum tersinedir. Haftanın ilk iş günü olması nedeniyle pazartesi günleri yatırımcılar mutsuzdur. Bu zıt ruh hallerinin de piyasa hareketlerinde anomaliye neden olacak kadar farklılığa yol açtığı düşünülmektedir. Richard Rogalski adlı araştırmacı bu etkiyi ayrıntılı bir şekilde araştırmış ve hem pazartesi hem de Cuma günlerine ait verileri incelemiştir. Rogalski yaptığı araştırmanın sonucunda aslında bu etkinin neden olduğu negatif getirinin pazartesi günü yapılan işlemlerden değil hafta sonu yapılan işlemlerden kaynaklandığına kanaat getirmiştir.
Ocak Etkisi
Genellikle çok gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin piyasalarında gözlemlenen bir durum olan Ocak etkisi hakkında 2 ayrı tez öne sürülmektedir. Bu etkiye dair ilk teoride ocak ayında prim alan çalışanların primlerini hisse senedi alarak kullanmalarının etkili olduğu söylenmektedir. Ayrıca psikolojik etken olarak bireylerin yıl başlarken umutlu olduklarını ve olumlu bir perspektifle baktıklarını bu nedenlerden ötürü de yatırım yapmaya daha sıcak yaklaştıkları gibi gerekçeler sunulmaktadır. Bir diğer neden olarak küçük hisse senetlerinin ocak ayında sağladığı getirinin diğer aylarla kıyaslandığında daha fazla olduğu ve bu durumun da vergi ödemelerinden kaynaklanabileceği öngörülmektedir. Bu öngörüde ayrıca yatırımcıların daha az vergi beyanı yapmayı hedefleyerek yıl sonunda zararda olan hisselerini elden çıkarıp Ocak ayında geri almalarına da yer verilmektedir. Bu hisse senetlerine yönelik talep artışı fiyat artışını da beraberinde getirdiğinden ocak etkisinin görüldüğü belirtilmektedir.