Dijital varlık, herhangi bir dijital formada var olan veri veya dosyayı ifade etmek için kullanılan kavramdır. Dijital varlıklar, son yıllarda daha fazla kişinin ve işletmenin operasyonlarını internet ortamına taşıması sonucu daha yaygın kullanılmaya başlanmıştır ve giderek artan bir popülaritesi vardır.
Teknolojik gelişmeler ile gelişmeye başlayan dijital ekonomi, dijital para birimi kullanımında da artışın yaşanmasına neden olmuştur.
Dijital para birimleri, toplumun para hakkındaki düşüncelerini tamamen değiştirme potansiyeline sahip bir etki yaratabilir. Yalnızca elektronik biçimde olan kripto para birimlerindeki yükseliş, küresel merkez bankalarının ulusal dijital para birimlerinin nasıl çalışabileceğini araştırmaya yönlendirmiş durumda. Teknolojinin büyümesi ve gelişmesi fiziksel para birimleri yerine elektronik para birimlerinin kullanımını yaygınlaştırılabilir.
Dijital Para Birimi Nedir?
Dijital para birimleri, yalnızca dijital veya elektronik biçimde kullanılabilen para birimidir. Dijital para, elektronik para veya siber para olarak da adlandırılmaktadır.
Elektronik para birimleri, kâğıt faturalar veya madeni paralar gibi fiziksel para kullanmadan mal ve hizmet karşılığında değiştirilebilen elektronik formdaki para birimlerini ifade etmektedir. Elektronik para birimlerinin fiziksel nitelikleri yoktur, dijital formda bulunan para birimleri, dijital para birimi içeren işlemler, internet veya belirlenmiş ağlara bağlı bilgisayar veya elektronik cüzdanlar kullanılarak kullanılabilirler. Fiziksel para birimleri içeren işlemler yapmak için kullanıcının para birimine fiziksel olarak sahip olması gerekmektedir. Elektronik para birimleri hiçbir zaman fiziksel bir hal almayacaktır.
Fiziksel para birimleri gibi, elektronik para birimleri mal ve hizmet alımında kullanılabilir. Ayrıca oyun siteleri, kumar portalları veya sosyal ağlar gibi belirli çevrimiçi platformlarda da elektronik para birimleri kullanılabilir. Bu para birimleri, aynı ağa bağlı olması koşulu ile sınırlar arasında sorunsuz bir şekilde işlem yapılmasına olanak sağlamaktadır.
Elektronik para birimleri asla bir bilgisayar ağını terk etmez ve yalnızca dijital yollarla değiştirilebilir.
Dijital Para Birimlerinin Çeşitleri
Üç ana dijital para birimi türü vardır. Bu kripto para birimleri, CBDC olarak bilinen merkez bankası dijital para birimleri ve stablecoinler yani sabit para birimleridir.
1. CBDC
Merkez bankası dijital para birimleri (CBDC), bir ülkenin merkez bankası tarafından çıkarılan ve denetlenen elektronik para birimleridir. IMF’e göre 100’den fazla ülke CBDC araştırma başlamış durumda. Giderek artan bir hızda para ihraç eden ülkeler CBDC çıkarmayı düşünmektedir.
Bir CBDC, geleneksel fiat para birimine ek veya ikame olabilir. Hem fiziksel hem de dijital olarak bulunan itibari para biriminin aksine CBDCE’ler yalnızca dijital formda bulunmaktadır. Merkez bankası elektronik para birimlerin kullanımı, merkezi ödeme yöntemlerinin hızını ve güvenliğini arttırmanın bir yolu olarak görülmektedir.
Nakit işleme maliyetlerinin ve tehlikelerin azalması, geleneksel bankacılık hizmetlerine erişimi olmayan kişi ve şirketlerin finansal katılımını teşvik etmenin bir yolu olarak görünen CBDC, sınır ötesi ödemeleri kolaylaştırabilir ve döviz ihtiyacını azaltabilir.
CBDC'nin halihazırda mevcut olduğu bazı yerler arasında Bahamalar Merkez Bankası (Sand Doları), Doğu Karayip Merkez Bankası (DCash), Nijerya Merkez Bankası (e-Naira) ve Jamaika Bankası (JamDex) bulunmaktadır.
2. Kripto Para Birimleri
Kripto para birimleri, özel taraflarca geliştirilmektedir. Bu nedenle de Merkez bankası veya devlet kurumlarından bağımsız durumdadır. Kripto para birimleri, kripto işlemleri kaydeden bir dijital defter sistemi olan blockchain teknolojisinden yararlanmaktadır. Kripto para birimleri, dijital para biriminde oluşabilecek kötü niyete karşı güvenliği arttırmak için kriptografi kullanmaktadır.
Bitcoin ve Ethereum (CRYPTO: ETH) en çok bilinen ve en büyük iki kripto para birimidir. CBDC’lerin aksine, kripto para birimleri merkezi değildir yani para birimi çıkarmaktan veya değiştirmekten sorumlu tek bir taraf yoktur.
Yargı yetkisine bağlı olarak, kripto para birimleri düzenlenebilir veya düzenlenmeyebilir.
3. Sabit Paralar
Sabit paralar yani stablecoin’ler bir tür kripto para birimidir. Blockchain ve kriptografiden yararlanırlar. Geleneksel kripto para birimleri ve sabit paralar arasındaki temel fark, dalgalanma yapmayacak şekilde ABD doları veya altın gibi bir rezerv varlığı tarafından desteklenmesidir. Dalgalanma olmaması adına rezerv varlığını destekleyen varlığın değerini takip ederler.
Değerli para veya kıymetli metal gibi bir varlığa endeksli sabit paralar, kripto para dünyasının “güvenli limanı” olarak görülmektedir. Mart 2021 itibari ile dört adet sabit para birimi bulunmaktadır. Bunlar; Tether, USD Coin, Binance coin ve Dai’dir.
Dijital Para Birimleri Nasıl Çalışır?
İnternet bağlantısı olan herkes, herhangi bir yerden dijital para birimini kullanabilir. Bu sayede geleneksel bankacılık kurumlarına erişimi olmayan kişi ve şirketlerin dijital para birimlerini kullanması kolaylaştırılmış olur.
Dünya çapında 10 ülke bu para birimlerini piyasaya sürmüş bulunmakta ve Çin 2023 itibari ile pilot uygulamaya başlamayı hedeflemektedir. Henüz ulusal çapta olmamasına karşın Çin dijital para birimi, hazır hale geldiğinde bankalar ve Alipay gibi mobil sağlayıcılar aracılığıyla da kullanılabilecek.
Araştırmalar dijital para biriminin, fiziki para birimlerinin yerini alabileceği söylemektedir. Toplumların, merkezi olmayan bir dijital para birimini ana akım olarak benimsemesinin kaçınılmaz olduğu da tahmin edilmektedir.
Avantajları ve Dezavantajları
Tüm yeniliklerde olduğu gibi bu para birimlerinin de avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır.
Dijital para biriminin avantajları arasında şunlar yer alır:
- Elektronik para birimleri işlem sürecini hızlandırır.
- Dijital para birimi maliyetini azaltabilir.
- Hırsızlık, sahtecilik ve bir bankada fiziksel olarak depolanmaya muhtaç olan fiziki para yerine, dijital para birimi bu şüpheleri ortadan kaldırabilir ve güvenlik sorunlarının çözülmesine olanak sağlayabilir.
- Dijital para birimi teknolojisi, muhasebe ve diğer kayıt tutma işlemlerini otomatikleştirme.
- İhraç yapan firmalar, tüccarlar ve günlük kullanıcılar için zamandan ve masraflardan tasarruf etmeyi sağlar.
- Daha ucuz uluslararası transfer yapılmasını sağlar.
- 7/24 ulaşılabilir yapısı vardır.
- Banka hesabı olmayanlar da kullanabilir.
- Fiziksel imalat süreci gerekmez.
- Güvenli.
- Her yerden ulaşılabilir.
Dijital para biriminin dezavantajları arasında şunlar yer alır:
- Depolama ve altyapı sorunları
- Hacklenme potansiyeli
- Uçucu değerlerin olması
- Günümüzde sınırlı kabul edilmesi
- Değer kaybına neden olabilecek değişken fiyatlara sahip olması
- İşlemlerin geri alınmasının zor olması
- Siber suçlara karşı korumasız olması
- Yapılan işlemlerin iz bırakması (izlenebilirliği)
- Çok fazla seçenek olması
- Fiyat dalgalanması yer almaktadır.
Dijital Para Birimlerinin Geleceği
Bitcoin gibi kripto para birimleri, dijital para birimlerinin dünya çapında tanınmasını sağladı. Buna rağmen elektronik para birimleri gelişimini tam olarak tamamlayabilmiş durumda değildir. Yatırımcıların bu para birimlerine olan ilgisi arttıkça, şirketler ve fiyat para birimini yaratan ve destekleyen merkez bankaları kendi dijital para birimini çıkarmaya başladı.
Bu para birimleri ve kullanıcılarının sayısı her geçen gün artmaktadır. Teknolojinin gelişmesi ve büyüme hızı göz önüne alındığı zaman elektronik para birimlerinin çoğalması ve kullanım yerlerinin artması kaçınılmaz olarak görünmektedir.
Dünyadaki Merkez Bankası Dijital Para Birimleri
Dünyanın farklı noktalarındaki merkez bankaları kendi elektronik para birimlerini (CBDC) çıkarmaya başlamış bulunmakta. CBDC’ye sahip olan merkez bankaları arasında;
Çin: 2020’den beri Çin Halk Bankası (PBOC), Çin içerisinde birkaç bölgede e-CNY olarak bilinen dijital yuanı test etmektedir.
İsveç: 2020’den beri Riskbank e-krona’yı dijital para birimi olarak test etmektedir. İsveç halkının güvenli ve etkili bir ödeme yöntemine erişiminin sağlanması amaçlanmaktadır.
AB: Avrupa Merkez Bankası (ECB), Avro bölgesinde yer alan perakende işletmelerin kullanabileceği bir dijital para üzerine çalışmaktadır.
İngiltere: “Bricoin” dijital para birimini piyasaya sürmeyi amaçlamaktadır. Böylece ülkenin nakit bağımlılığının da azalabileceği öngörülmektedir.
Kanada: Kanada Bankası bir CBDC çıkarma konusunda araştırmalarına devam etmektedir.