Portföy yönetimi gerçek ve tüzel kişilere ait yatırım araçlarının mümkün olan en yüksek oranda kazanç sağlaması amacıyla bir uzman tarafından yönetilmesidir. Sermaye piyasası mevzuatında belirtildiği gibi, kolektif portföy yöneticiliği faaliyeti yalnızca Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş portföy yönetim şirketleri tarafından gerçekleştirilebilir.
Yatırımcıların yatırımlarını en iyi derecede gelir elde edecek şekilde kullanarak ve müşterilerin portföylerini en iyi şekilde yöneterek sermaye piyasası sektörüne katkı sağlaması beklenen portföy yöneticilerinin öncelikle Sermaye Piyasası Kanununu bilmeleri gerekir.
Sermaye Piyasası Kanunu Nedir?
Sermaye piyasalarını ve kurumların işleyiş kurallarını belirleyen, piyasadan fon kullanan şirketlerin belirlenen kurallara uygun olarak en iyi şekilde yararlanmasını sağlayan, sermaye piyasasına yatırım yapanların hak ve yararlarını koruyarak ve piyasaların adil ve etkin bir şekilde çalışmasını sağlamak için düzenlenen 6362 sayılı Sermaye Piyasaları Kanunu, kanun kapsamında belirlenen maddeler doğrultusunda işler.
Sermaye Piyasası Kanunun Amacı
6362 sayılı kanunun ilk maddesinde belirtildiği üzere, sermaye piyasasının güvenilir, etkin, şeffaf, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda faaliyet göstermesini sağlamak, geliştirmek, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerini korumak için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesini amaçlar.
Sermaye Piyasası Kanunun Kapsamı
Sermaye Piyasası kanunun 2. Maddesinde belirtildiği üzere, kanunun kapsamı;
Sermaye piyasalarıyla ilgili farklı aktörlerin, işlemlerin ve kuruluşların düzenlenmesi ile ilgili olan madde, halka açık olmayan anonim ortaklıkların halka arz etmediği pay ihraçlarını kapsamaz.
Sermaye piyasasındaki aktörler arasında; Sermaye piyasası araçları, bu araçların ihracı, ihraççılar, halka arz edenler, sermaye piyasası faaliyetleri, sermaye piyasası kurumları, borsalar ile sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü diğer teşkilatlanmış piyasalar, piyasa işleticileri, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği, Türkiye Değerleme Uzmanları Birliği, merkezî takas kuruluşları, merkezî saklama kuruluşları, Merkezî Kayıt Kuruluşu ve Sermaye Piyasası Kurulu bulunur.
Sermaye Piyasası Araçlarının İhracı
Sermaye piyasası Kanunun, Sermaye piyasası araçları ihracı bölümünde yer alan İzahname hazırlama yükümlülüğü Kanunun 4. Maddesinde belirtilmiştir. Bu kapsamda;
Sermaye piyasası araçlarının halka arz edilebilmesi veya borsada işlem görebilmesi için izahname hazırlanması ve bu izahnamenin Sermaye Piyasası Kurulu tarafından onaylanması gerekir. Ancak, diğer kanunların bağış ve yardım toplanması hakkındaki hükümleri saklı kalmak şartıyla ve kitle fonlaması aracılığıyla halktan para toplanması, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yapılmasına izin verilen kitle fonlama platformları aracılığıyla gerçekleşir. Bu da izahname ya da ihraç belgesi hazırlama yükümlülüklerinden muaf olma durumunu oluşturur.
İzahnamede yer alan bilgilerin yatırımcılar tarafından kolayca anlaşılması ve değerlendirmesi, gerçek kişiler için isimlerin ve görevlerin, tüzel kişiler için unvan, merkez ve iletişim bilgilerinin net olarak belirtilmesi gerekir.
İzahname, ihraççıya ve ihraç edilen sermaye piyasası araçlarına ilişkin bilgiler ile dolu bir özet bölümü içermek kaydıyla bir veya birden fazla belge şeklinde düzenlenebilir. Özet bölüm, temel özellik, hak ve riskleri içerecek şekilde kısa, açık ve anlaşılır ifadelerden oluşmalıdır.
İhraççının izahname hazırlanmasında kolaylaştırıcı tedbirleri alması zorunludur.
Sermaye Piyasası Kurumları ve Faaliyetleri
Sermaye Piyasası kurumları Sermaye Piyasası Kanunu 35. Maddesinde yer alan düzenleme ile belirlenmiş kurumlar için kullanılan bir terimdir. Kanun kapsamında sermaye piyasası kurumları şunlardır:
- Yatırım kuruluşları
- Kolektif yatırım kuruluşları
- Sermaye piyasası içinde bulunacak bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme kuruluşları
- Portföy yönetim şirketleri
- İpotek finansmanı kuruluşları
- Konut finansmanı ve varlık finansmanı fonları
- Varlık kiralama şirketleri
- Merkezî takas kuruluşları
- Merkezî saklama kuruluşları
- Veri depolama kuruluşları
- Kurulca belirlenen kuruluş ve faaliyet esasları kapsamında yer alan sermaye piyasası kurumları
Sermaye piyasası kanunu çerçevesinde belirlenen ve Kanunun 37. Maddesinde yer alan sermaye piyasası faaliyetleri arasında;
- Sermaye piyasası araçlarıyla ilgili emirlerin alınması ve iletilmesi
- Sermaye piyasası araçlarına ilişkin emirlerin müşteri hesabına ve kendi adına veya müşteri hesabına ve kendi adına gerçekleştirilmesi
- Sermaye piyasası araçlarının kendi hesabından alım ve satımı ç) Portföy yöneticiliği
- Yatırım danışmanlığı
- Sermaye piyasası araçlarının halka arzı yapılırken yüklenimde bulunularak satışa aracı olunması
- Sermaye piyasası araçlarını halka arz edilirken yüklenimde bulunmaksızın satışa aracılık edilmesi
- Borsa dışı teşkilatmış pazar yerlerinin ve çok taraflı alım satım sistemlerinin işletilmesi
- Piyasa araçlarının müşteri adına saklanması ve yönetimi birlikte portföy saklanması
- Kurulca belirlenecek diğer hizmet ve faaliyetlerde bulunulması yer alır.
Sermaye Piyasalarında Borsalar
Kanunun 65. Maddesinde belirtilen doğrultuda sermaye piyasalarında borsalar ve piyasa işleticilerinin kuruluşuna Kurulun uygun görüşü üzerine Cumhurbaşkanı tarafından izin verilir. Bu kuruluşların faaliyete geçmesi Kurulun iznine tabidir. Bu kapsamda 65. Maddede yer alan açıklamalara göre;
Borsalar ve piyasa işletmecilerinin kuruluştan izin alabilmesi için:
a) Anonim şirket şeklinde kurulmaları,
b) Paylarının tamamının nama yazılı olması,
c) Paylarının nakit karşılığı çıkarılması,
Ç) Sermayelerinin Kurulca belirlenen miktardan az olmaması,
d) 44. Maddede yer alan, dolaylı yoldan önemli etkiye sahip olan kurucuların veya borsa veya piyasa işleticisi şartlarına sahip olması
e) Kanun ve ilgili düzenlemelerde belirtilen hükümlere uygun olması gerekir.
Sermaye Piyasalarında Denetim ve Tedbirler
Sermaye piyasaları kanunu gereğince sermaye piyasası ile ilgili hükümlerinin uygulanmasının ve her türlü sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin denetimine meslek personeli yetkilidir. Bu yetki, Kurul Başkanı tarafından görevlendirilen personele verilmiştir.
88. Maddede belirtildiği gibi, Kurul, denetim faaliyetlerine ilişkin önemlilik, öncelik ilkeleri ve risk değerlendirmesinde dikkate alınacak ölçütleri ve uygulamaları belirlemekle yükümlüdür. Bu kapsamda Kurul başkanı tarafından oluşturulan program dahilinde hareket edilir. Program dışı inceleme gerektiğinde Kurul Başkanı, program dışı denetim yapabilme hakkına sahiptir.
Kanuna aykırılık halinde Sermaye Piyasaları Kanunun 91. Maddesinde yer alan tedbirler uygulamaya alınacaktır.
Bu kapsamda;
Kanuna aykırı davrandığı tespit edilen veya buna teşebbüs edenler hakkında her türlü hukuki ve cezai sorumluluk saklı kalmak kaydıyla, Kurul, gerekli tedbirleri almaya yetkilidir.
İdari Para Cezası Gerektiren Fiiller
Sermaye Piyasaları Kanunu, altıncı kısım birinci bölümde yer alan idari para cezası gerektiren fiillerin kapsamı kanunun 103. Maddesinde açıklanmıştır.
Bu Madde ile;
Kanuna dayanılarak yapılan düzenlemelere, Kurulca alınan genel ve özel nitelikteki kararlara aykırı hareket eden kişilere Kurul tarafından yirmi bin Türk lirasından iki yüz elli bin Türk lirasına kadar idari para cezası verilir. Fakat, yükümlülüğe aykırılık dolayısıyla menfaat temin edilmiş olması durumunda verilecek idari para cezasının miktarı bu menfaatin iki katından az olamaz.
Kanunun 105. Maddesi ile para cezasının uygulanma koşulları belirtilmiştir. Sermaye Piyasası Kanunun 105. Maddesine göre para cezası uygulanması 4 başlık altında toplanmıştır.
1) Para cezası uygulanmadan önce ilgilinin savunması alınır. Savunma yazının tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde verilmelidir aksi halde, ilgilinin savunma hakkından feragat ettiği kabul edilir.
2) Kanunda yer alan kabahatlerden birinin idari yaptırım kararı verilinceye kadar birden çok işlenmesi hâlinde, ilgili hükme göre, ilgili gerçek veya tüzel kişiye bir idari para cezası verilir ve bu ceza iki katı olarak artırılır. Fakat, kabahatin işlenmesi suretiyle bir menfaat temin edilmesi veya zarara sebep olması durumunda verilecek idari para cezasının miktarı menfaat veya zararın üç katından az olamamalıdır.
3) İdari para cezalarının yüzde ellisi genel bütçeye gelir kaydedilir, kalan yüzde ellisi ise gelir kaydedilmek üzere YTM’ye aktarılır
4)İdari para cezası kararlarına karşı idari yargı yoluna başvurulabilir.