Amortisman Nedir? Farklı Amortisman Çeşitleri ve Amaçları

Duran varlık olarak tabir edilen varlıklar bir yıldan daha uzun bir süre içerisinde satılan ve dokuz ayrı grupta incelenen varlıları ifade etmek için kullanılır. Kısa sürede nakde çevrilmeyen bu varlıklar arasında hem maddi hem de maddi olmayan (sertifika gibi) varlıklar bulunabilir.

Duran varlıklar arasında yer alan bazı malların zaman içerisinde yıpranması, aşınması ve eskimesi normaldir. Duran varlıkların eskimesi veya yıpranması durumunda amortisman veya yıpranma payı olarak adlandırılan bir hesaplama yöntemi ile işletmelerin bu varlıkları gider payı olarak gösterebilme hakları vardır.

Amortisman çeşitleri bulunan ve farklı hesaplama yöntemleri olan ve işletmelerin ödeyecekleri işletme vergisini azaltmaya yarayan bir yoldur.

Amortisman Nedir?

Amortisman veya yıpranma payı olarak adlandırılan durum, işletmenin aldığı değerli varlıkların eskimesi veya aşınması durumunu ifade etmek için kullanılır. Her duran varlık amortisman değeri taşımamaktadır, bunun için belli koşulların karşılanması gerekir. Bu koşullardan ilki, duran varlığın amortisman değeri elde edebilmesi için bir yıldan fazla bir süre içinde kullanılmamış olması gerekliliğidir. Bu da işletmelerin aldıkları duran varlıkları aynı yıl içerisinde kayıtlara amortisman olarak geçirememelerini sağlar. Duran varlığın giderlerinin kısım yazılması gerekir. Amortisman ayırma yöntemi denilen ve duran varlığın ekonomik ömrü boyunca yazılan değerlerinin belirlenmesine yarayan bir durum söz konusudur.

İkinci koşul olarak bir varlığın belirlenen ise varlığın alım değeri miktarıdır. Alım değerleri Maliye Bakanlığı tarafından her yıl yapılan değerlendirmeler sonucunda belirlenir. Her yıl farklı sonuçların ortaya çıkması nedeniyle bu değere amortisman sınırı denir.

Amortisman çeşitleri amortisman hesabı yapılırken kullanılan yöntemleri belirtir.  Hesaplama yaparken kullanılan çeşitli yöntemler vardır bu yöntemler aşınmanın boyutuna ve nedenine göre değişen seçenekler barındırır. İşletmelerin demirbaşları üzerinde etkili olan ve varlıkların ekonomik ömürleri boyunca gider yazılmasını sağlayan yöntemleri içerir.

Amortisman Nasıl Çalışır?

İşletmeler uzun süreli kullanım için bir mal satın aldığı zaman yıpranma payı yani amortisman sayesinde malın maliyetini birkaç yıla yayarak kesinti yapabilme imkanına sahiptirler. Vergi Usul Kanunu, bu malları maddi varlıklar olarak değerlendirilir. Bu maddi varlıklar arasında araçlar, makineler, ekipmanlar ve mobilyalar gibi mallar girer.

Örnek olarak bir işletme 4.000 TL değerinde, kullanım ömrü 5 yıl olan bir maddi varlık satın alındı. Bu maddi varlığın değerinin her yıl %5 azaldığı düşünülürse, işletme bu maddi varlık için vergi beyannamesine her yıl 800 TL değerinde amortisman kesintisi yapma hakkına sahiptir.

Amortisman Çeşitleri

Amortisman çeşitleri toplam üç adettir. Bunlar:

1. Normal

Amortisman çeşitleri arasında yer alan normal amortisman, eşit tutarlı amortisman olarak değerlendirilir. Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilen oranlar üzerinden hesaplanır.

2. Azalan Bakiyeler

Amortisman çeşitleri içerisinde yer alan azalan bakiyeler yönteminde alınan varlık ilk yıl alış bedeli, takip eden yıllarda ise net defter değeri üzerinden hesaplanmalıdır. Bir işletme bilanço esasına göre defter tutuyorsa azalan bakiyeler yöntemini kullanabilir.

3. Fevkalade

Vergi Usul Kanunun 317. Maddesinde belirtilen çeşitler içerisinde yer alan fevkalade amortisman doğal afetler nedeniyle zarar gören varlıklara sahip işletmelerin başvurabileceği bir yöntemdir.  Gerekli başvuruları yaparak doğal afet karşısında zarar gören işletmeler varlıklarının belirli bir bölümünün amortisman edilmesini sağlayabilirler.

Hangi Varlıklar Amortisman Ayrılır?

Maddi varlıklar Vergi Usul Kanunu’nun 269. Maddesinde belirtilmektedir. Amortisman olarak değerlendirilebilecek varlılar;

Gelir getirici faaliyetlerde amortismana tabi tutulabilir. Gelir getirici faaliyetlerin amortismana tabi tutulabilmesi için, belirlenebilir bir faydalı ömre sahip olması, bir yıldan fazla işletmenin kullanımında kalması, değerini kaybedebilir yapıya sahip olması ve amortisman değerlendirilmesi sırasında işletmenin kullanımında olması gerekir.

Amortisman Ayırma Koşulları Nelerdir?

Amortisman değeri elde edebilmek için duran varlığın ayırma koşullarına da uygun olması gerekir. Amortisman ayırma koşulları arasında;