Ekonomik durgunluk genel olarak birçok ekonomide gözlemlenen bir durumdur. Ekonomik durgunluk ve resesyon genel olarak uzun süreli ekonomik gerileme olarak değerlendirilir. Ekonomik durgunluk yaşandığında bazı durumlar gözlemlenir. Bunlardan en önemlisi gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH), üst üste iki çeyrek dönem boyunca düşmesidir. Tek başına yeterli bir gösterge olmamasına rağmen GSYİH ekonomik durgunluğun anlaşılmasına yardımcı olur. Ekonomik durgunluk dönemlerinde yaşanabilecek kayıplara karşı önlemler almak mümkündür. Önceden önlem almak isteyen yatırımcılar farklı ekonomik kavramları inceler ve yaşanabilecek ekonomik sıkıntılara karşı önlem alabilirle. Doğru yatırımı yapmak ve yapılan yatırımları değerlendirmek için birden fazla ekonomik kavramın bilinmesi gerekir. Para arzı, ekonomik değerlendirmeler yaparken bilinmesi gereken önemli kavramlardan biridir. Finansal istikrar sağlamak isteyen yatırımcıların bu kavramı bilmesi gerekir. Arz, ekonomiyi dengede tutmak açısından öneme sahiptir. Çünkü hem fiyatlar üzerinde hem de ekonomik hareketlilik açısından önemli bir göstergedir.
Para Arzı Nedir?
Ekonomik kavramları bilmek doğru hamle yapmak açısından büyük bir öneme sahiptir. Ekonomik dengeyi oluşturmak için oldukça önemli olan kavramlardan biri de paranın arzıdır. Günlük hayatta banknot ve madeni para kullanıldığı her an arza katkıda bulunmuş olunur. Kısaca paranın arzı, piyasada dolaşımda bulunan toplam para miktarıdır. Bu kavram günlük olarak bireylerin yanlarında bulundurdukları parayla birlikte banka hesaplarında yer alan mevduatları da kapsar. Hem fiyatlar üzerinde hem de ekonomik hareketlilik üzerinde arzın önemli etkileri vardır. Etkileri anlamak için yapılan ölçüm sonuçlarını bilmek de oldukça önemlidir.
Para Arzının Bileşenleri
Arzın bileşenleri M harfi ile ifade edilen sayılarla ölçülür. Kısaca bileşenler dar ve geniş para arzı olarak iki kategoriye ayrılır.
- Dar Para Arz: M1 ile gösterilir. Ekonominin günlük işlem ve harcamalarını değerlendirmek için kullanılan bir bileşendir. Hem nakit parayı hem de kullanılabilen vadesiz mevzuatları içerir.
- Geniş Para Arz: Vadeli mevduatları, tasarruf hesapları ve likit olmayan diğer finansal varlıkları kapsayan arzdır. M2 ve M3 olarak iki farklı seviyede ölçülür. M2 içerisinde hem M1 hem de vadeli mevduatlar, likit olmayan finansal varlıklar vardır. Böylece M2 daha kapsamlı bir tablo sunar. M3, hem M2 hem de uzun vadeli mevduatlar, hazine tahvilleri ve yatırım araçlarını içerir. Ekonominin daha uzun vadeli sağlığını incelemek için önemli bir bileşendir.
Nasıl Ölçülür?
Dolaşımdaki para birimlerini belirlemek için önemli bir ekonomik gösterge olan arz ölçümü kullanılır. Ölçüm bir zaman dilimi içerisinde yer alan para miktarının belirlenmesi ile yapılır. Hem merkez bankaları hem de ekonomi analistleri tarafından yapılan ölçüm değerlendirilir. Değerlendirme ekonominin durumunu ve para politikalarını yönlendirmek için kullanılır.
Ölçüm genel olarak dar ve geniş olmak üzere iki ayrı grupta yapılır. Dar para arzında M0 ve M1 araçları kullanılır. Formülü:
- M0 = (dolaşımdaki paralar)- banka kasalarındaki nakit
- M1 = M0 + vadesiz mevduat şeklindedir.
Geniş para arzında ise M2 ve M3 araçları kullanılır. Formülü:
- M2 = M1 + vadeli mevduat
- M3 = M2 + repo + para piyasası fonları + ihraç edilen menkul kıymetler şeklindedir.
Para Arzının Ekonomiye Etkisi
Para politikalarının etkinliğini ve ekonominin sağlığını anlamak için arzın doğru ölçülmesi önemlidir. Dolaşımda yer alan arzın artması, yani yüksek arz, ekonominin büyümesine katkı sağlar. Diğer taraftan yüksek arz enflasyon riskinin artmasına da neden olabilir. Bunun yanında arzın faiz oranları üzerinde etkisi bulunur. Arzın önemi nedeniyle merkez bankaları enflasyonu ve ekonomik istikrarı arzı kontrol ederek yönlendirir. Yüksek arz genel olarak faiz oranlarını düşürür. Tam tersi olduğunda ve düşük arz yaşandığında faiz oranları yükselebilir. Ekonomik büyüme ve likidite, arzdan etkilenir.
Para Arzı Sayıları
Ülkenin para arzına dair iki farklı rakamı izleyen Federal Reserve bu sayıları M1 ve M2 olarak adlandırır. M1 ve M2 farklı para türleri kapsar. 2006 yılında kadar FED tarafından raporlaması yapılan bir sayı daha vardı: M3. MO ve MB olarak adlandırılan ve ana kategoriye dahil edilen sayılar da vardır. Tüm bu sayılar ekonomideki nakit miktarının muhasebesini anlamak için vardır. Her kategori farklı nakit ve likit varlıkları tanımlar.
1. M1
M1, dar para olarak adlandırılır ve arz ile eş anlamlıdır. M1, nakit olarak cüzdanda veya nakit olarak bankada olsun kullanımda olan banknot ve madeni paraları ifade eden bir kavramdır. Kolayca nakde çevrilebilecek varlıklar M1 kapsamında değerlendirilir. Örnek olarak banka tasarruf hesapları verilebilir.
2. M2
M2’nin kapsamına hem M1’de yer alan hem de bankalarda ve para piyasası fonlarında yer alan kısa vadeli mevduatlar yer alır. Kısa vadeli olarak değerlendirilen mevduatlar genellikle bir yıldan az bir süreye sahip olan vadeleri kapsar.
3. M3
M3, MO ve MB arza ilişkin raporlarda ayrı olarak yer almaz. 2006 yılı itibariyle durdurulan M3, M2 kapsamını ve uzun vadeli mevzuatları içeriyordu. Ancak Federal Reserve bu bilgilerin analize yararlı olmadığına kanaat getirdiği için artık kullanılmıyor.
4. MO
Bankaların kasasında yer alan madeni paralar ve Merkez Bankası'nın elindeki fiziksel paralar MO'yu oluşturur.
5. MB
MB aynı zamanda para tabanı olarak da adlandırılır. Ticari banka rezervlerinin merkez bankasında depolanan kısmının toplam arzını ifade eder. MO gibi MB’de, M1 ve M2’ye dahil edildi.
M1 ve M2 arzına ilişkin son rakamları Federal Reserve haftalık ve aylık bazda olmak üzere yayınlar. Yayınlanan rakamlar geniş çapta rapor edilir ve FED’in internet sitesinde yayınlanır.