Risksiz yatırım araçları yatırımcılar tarafından tercih edilse de yatırımcılar tüm yatırımların belirli miktarlarda risk taşıdığını kabul ederek işlem yaparlar. Düşük risk taşıyan yatırım araçlarını tercih etmek yatırımcılar için karşılaşılabilecek riskleri daha önceden görme fırsatı sunar.
Sermaye piyasası araçları içerisinde yer alan türler arasında yatırım yapmak isteyen yatırımcıların isteklerini doğru belirlemeleri kadar karşılaşılabilecek riskleri de iyi değerlendirmeleri gerekir.
Sermaye piyasası araçları hakkında genel ve ayrıntılı bilgi sahibi olmak yatırımcıların yatırım seçeneklerini belirlemesi açısından önem taşır. Bu kapsamda sermaye piyasası araçları hakkında genel bir bilgiye sahip olmak gerekir.
Sermaye Piyasası Nedir?
Sermaye piyasaları bir başka deyişle menkul kıymetler piyasası, yatırımcılar tarafından gönderilen fonların projelerini geliştirmek üzere hükümete veya şirketlere sunulduğu piyasaları anlatmak için kullanılan bir kavramdır.
Sermaye piyasası araçları içerisinde işlem gören finansman araçlarına tahviller, hisse senetleri, borçlanma araçları ve EFT’ler örnek gösterilebilir. Takas edilen menkul kıymetlerin genel ortak özellikleri arasında uzun vadeli yatırım araçları olması yer alır. Sermaye piyasaları, menkul kıymetler ve tahvil piyasasını da içerir.
Sermaye piyasası, bir şirketin büyümesi için ihtiyaç duyduğu para için borsada hisse ihraç edebilir. Böylece söz konusu şirkete yatırım yapmak isteyen yatırımcılar hisse senetlerini satın alarak şirketin büyümesine katkı sağlayabilirler. Sermayeye ihtiyaç duyan şirketler için bir yol görevi gören sermaye piyasalarında yer alan fonlar çeşitli şekillerde verimli alanlara aktarılır.
Sermaye Piyasasının İşlevleri Nelerdir?
Şirketler için en iyi finansman aracı olan sermaye piyasası araçları, şirketlerin belirli bir sermayeye ulaşmaları konusunda farklı yatırım yolları sunar.
Sermaye piyasasının işlevleri arasında yer alanlar:
- Yatırımcılar ve tasarruf sahipleri arasında köprü oluşturmak.
- Sermayenin daha verimli alanlara hareket etmesini kolaylaştırarak milli geliri arttırmak.
- Ekonomik büyümeyi arttırmak.
- Tasarrufların harekete geçirilmesine olanak sağlayarak uzun vadeli yatırımların finansmanını sağlamak.
- Menkul kıymet alımı ve satımını kolaylaştırmak.
- İşlem maliyetini azaltmak.
- Bilgi maliyetini azaltmak.
- Finansal araçların hızlı bir şekilde değerlemesine yardımcı olmak.
- Piyasa risklerine karşı türev ticaret yoluyla koruma sağlamak.
- İşlem uzlaşmasını kolaylaştırmak.
- Sermaye tahsisinin etkinliğinin artmasına yardımcı olmak.
- Hükümete ve şirketlere sürekli bir şekilde fon kullanılabilirliği sağlamak.
Sermaye Piyasası Türleri Nelerdir?
Sermaye piyasası türleri iki ana başlığa ayrılmıştır. Bunlar birincil piyasalar ve ikincil piyasalar olarak adlandırılan sermaye piyasası türleridir.
1. Birincil Piyasa
Birincil piyasa olarak adlandırılan sermaye piyasası, yeni menkul kıymet ihraçlarıyla ilgilenen yeni bir ihraç piyasasıdır. İlk Halka Arz (IPO) olarak bilinen, finansman araçlarının ilk kez alım satımının yapıldığı yer birincil piyasadır.
Birincil piyasanın ana işlevler arasında şunlar yer alır:
- Oluşturma: Birincil piyasada başlangıç, yeni proje tekliflerinin incelenmesi, değerlendirilmesi ve proje teklif sürecini ifade etmektedir. İhracın piyasaya sunulmasından önce başlar, bu ihracın yapılmasında ticari bankacıların yardımı söz konusudur.
- Sigortalama: Minimum aboneliği garanti eden yeni ihraçların başarısını sigortacılık firmaları sağlar. İhraç satın alınmadığında söz konusu olan ihraç sigortacılar tarafından satın alınır.
- Dağıtım: İhracın başarıya ulaşması için yatırımcılarla doğrudan temas halinde olan broker ve bayilere dağıtım görevi verilmektedir.
2. İkincil Piyasa
İkincil piyasa aynı zamanda hisse senedi piyasası olarak da bilinir. İkincil piyasa mevcut menkul kıymetlerinin ticaretinin yapıldığı piyasa anlamına gelir. İkincil piyasada menkul kıymetler yatırımcılar tarafından alıp satılabilir. Yatırımcılar herhangi bir müdahale olmadan ikincil piyasada alım satım işlemi yapabilirler.
Hisse senedi piyasası (ikincil piyasa) temel işlevleri arasında:
- Menkul kıymetlerin alım satımının sağlandığı pazarı oluşturmak.
- Sürekli ve aktif ticareti içermek
- Yatırımcılara likidite sağlamak. (Varlıkları için)
- Düzenli olarak güvenliğin değeri hakkında bilgi sağlamak yer alır.
Sermaye Piyasası Araçları Nelerdir?
Sermaye piyasası araçları beş çeşit olarak piyasada işlem görür. Sermaye piyasası araçları arasında:
1. Hisse senetleri
Bir şirket hissedarlarının sahip olduğu mülkiyet kısmı hisse senedi menkul kıymetleri olarak ifade edilir ve sermaye piyasası araçları arasında bir çeşidi oluşturur. Hisse senetleri bir şirkete hissedar olmak için şirketin öz sermayesine yapılan yatırımı ifade eder.
Hisse senedi sahipleri ile borç sahipleri arasındaki temel bir fark bulunur. Hisse senedi sahipleri düzenli ödeme almazlar fakat sahip oldukları hisse senetlerini satarak sermaye kazançlarından kar elde edebilirler. Hisse senedi sahipleri mülkiyet haklarına da sahip oldukları için şirketin sahiplerinden biri olarak da görülürler.
Şirketin olası bir iflasla karşılaşması durumunda, öz sermaye sahipleri sadece borç sahiplerine ödeme yaparlar. Borç sahiplerine ödeme yapıldıktan sonra kalan faizi paylaşabilirler.
Ana faaliyet alanları üzerinden elde edilen kardan şirketler hissedarlarına düzenli olarak temettü dağıtmaktadır.
2. Borçlanma senetleri
Borçlanma senetleri, sermaye piyasası araçları içerisinde yer alır ve iki çeşitte yer alırlar.
Bunlar;
1. Tahviller:
Sermaye piyasası araçları içerisinde yer alan borçlanma senetlerine ait bir çeşit olan tahviller, hükümetler, belediyeler ve şirketler tarafından altyapı gelişiminde dahil olduğu projelerin finansmanı için ihraç edilen sabit getirili araçları ifade etmek için kullanılan bir kavramdır.
Borçlu olarak da adlandırılan tahvili ihraç edenler için tahvil ödünç verilen sermaye piyasası aracı olarak da adlandırılır.
Tahviller sabit bir kilitlenme süresine sahip oldukları için tahvil ihraç edenlerin belirlenen vade tarihinde anapara tutarını tahvil sahiplerine geri ödemeleri gerekir.
2. Borçlanmalar:
Borçlanmalar, herhangi bir teminatla desteklenmedikleri için tahvillerden farklıdır. Teminatsız yatırım seçenekleri arasında yer alır.
Borçlanmalar güvene dayalıdır. Yatırımcılar krediyi veren kurum veya şirketin potansiyel alacaklıları olarak değerlendirilirler. Kredi verme karşılıklı güvene dayanır.
3. Borsa fonları
Borsa fonları olarak adlandırılan borsada işlem gören fonlar, yatırımcıların hisse senetleri, tahvil ve türevler gibi farklı sermaye piyasası araçlarını satın almak için kullandıkları finansal kaynaklardan oluşan bir havuz olarak düşünülmelidir.
Hindistan Menkul Kıymetler ve Borsa Kurulu'na (SEBI) çoğu ETF kayıtlıdır. Bu sayede borsa hakkında sınırlı bilgiye sahip sınırlı bir uzmana sahip yatırımcılar için cazip bir seçenek haline gelirler.
BYF'ler hem pay hem de yatırım fonu özelliği taşır. Borsada bloklar halinde üretilen paylar şeklinde işlem görürler. Borsada listelenen ETF fonları hisse senedi alım satım süresi boyunca gerekli olduğu durumlarda alınıp satılabilir.
4. Döviz araçları
Dış piyasada temsil edilen finansal araçları ifade eden döviz araçları, döviz anlaşmaları ve türevlerden oluşur. Sermaye piyasası araçları içerisinde yer alan döviz araçları, döviz anlaşmalarına göre bunlar üç kategoriye ayrılır. Bunlar:
- Spot,
- Doğrudan vadeli,
- Döviz takasıdır.
5. Türevler
Sermaye piyasası araçları içerisinde yer alan türev araçlar, değerleri döviz, tahvil, hisse senedi, hisse senedi endeksleri gibi dayanak varlıklara göre belirlenir. Finansal araçlardır.
Yaygın olarak kullanılan türevler arasında:
- Forward (Vadeli İşlemler): Bir sözleşme türüdür, iki taraf arasında, sözleşmenin sonunda belirli bir fiyatta değişimin gerçekleştiğini belirtir.
- Gelecek (İleri tarihli işlemler): Belirli bir tarihte, belirlenmiş fiyat üzerinden alım satımın yapılmasını sağlayan türev işlemleridir.
- Opsiyon: Alıcıların belirli sayıda türevi belirli bir fiyattan, belirli bir süre için satın alma veya satma hakkına sahip olduğunu belirten iki taraf arasında yapılan anlaşmadır.
- Faiz Oranı Takası: İki tarafın kredileri için birbirlerine farklı para birimleri, opsiyonlar ve takaslar cinsinden faiz oranları ödemeyi kabul ettiğini belirtir. Faiz oranlarının takas edilmesini içerir.