Sukuk Çeşitleri Nelerdir?

Sak kelimesinin çoğulu olan sukuk Arapça sertifikalar veya vesikalar anlamına gelir. Finansman konusunun İslam hukukundaki karşılığı olarak tanımlanabilen sukuk eşit değerli pay sertifikaları olarak İslami finans modelinde yer alır.

Varlığa dayalı bir menkul kıymet (VDMK) çeşidi olan sukuk faiz getirisi yerine kâr payı veya kira getirisi sağlar. Sukuk, finansal araç olarak ilgili varlık üzerindeki mülkiyet hakkını ve elde edilen gelir üzerindeki hakkı temsil eder. Yatırımcı hissesi oranında varlığa sahip olma veya sağladığı gelirden pay alma hakkına sahiptir.

Moody’s, S&P 500 gibi uluslararası sermaye piyasaları ve İslam ülkelerinde işlem gören sukuk sertifikalarının tahvil ve bono gibi ikincil piyasalarda işlem görür ve likiditesi yüksektir.

Sukuk farklı dayanaklara bağlı olarak oluşturulabilir. Bu dayanaklar arasında:

• Sahipliğe Dayalı Sukuk
• Yönetim Sözleşmesine Dayalı Sukuk
• Alım-Satıma Dayalı Sukuk
• Ortaklığa Dayalı Sukuk
• Eser Sözleşmesine Dayalı Sukuk yer alır.

Gelin bu dayanakları ve sukuk konusunu daha ayrıntılı şekilde inceleyelim.

Sukuk (Kira Sertifikaları) Nedir?

Kira sertifikaları (Sukuk), elde edilen kira payını temsil eder. Hem satın almada hem de kiralamada olan herhangi bir varlığın finansmanı için ihraç edilen varlıktan elde edilen kira payıdır.

Kira Sertifikalarının Özellikleri

Varlık kiralama şirketleri (VKŞ) tarafından ihraç edilen kira sertifikalarına sahip olan yatırımcılar hisseleri oranında sağlanan kira getirisinden pay almaya hak kazanırlar. Kira sertifikaları genel olarak Varlık Kiralama Şirketlerine aittir.

Sukuk Çeşitleri

Sukuk çeşitleri ihraç edilme amaçları ve sağladıkları finansman türüne göre ayrılır. Sukuk çeşitleri temel olarak beş taneden oluşur. Bunlar:

1. Mudaraba Sukuku

Sukuk çeşitlerinden mudaraba, eşit paylara sahip yatırım sertifikasıdır. Varlık üzerinde eşit paylara bölünmüş mülkiyet hakkını gösterir. Varlığın getirisi eşit paylara bölüştürülür. Büyük ölçekli yatırımların finansmanı için genellikle tercih edilen sukuk türleri arasındadır.

2. Muşaraka Sukuku

Sukuk türlerinden mudarabaya çok benzemesine rağmen muşaraka sukuku katılım sözleşmesinin mevcut olması bakımından ayrılır. Katılım sözleşmesi, sukuk sertifikalarını ihraç eden ve sertifikaları satın alan arasında yapılır. Finansman çeşidi olarak muşaraka sukuku ortaklık sözleşmesine dayalı proje veya yatırım çeşididir.

3. Murabaha Sukuku

Sukuk çeşidi olan Murabaha sukuku, sertifikayı ihraç eden yani ilgili emtianın satıcısı ve emtianın alıcısından oluşur. Murabaha sukukuna yatırım yapanlar dayanak emtiasının mülkiyetine sahip olmuş olurlar.

4. İcara Sukuku

Sukuk çeşidi icara sukuku, kiralanan bir gayrimenkulün mülkiyeti ve kira geliri üzerindeki eşit payları temsil eder. İcara sukuku sertifikası ile gayrimenkulun satma ve kullanma haklarını içerir. İcara sukuku yatırımcıları bakım onarım masraflarına payları oranında katılmak zorundadır.

5. İstisna Sukuku

Sukuk çeşitlerinden istisna sukuku, sertifikanın konusu içerisinde yer alan ürünlerin üretilmesi için gereken finansmanı sağlamak amacı ile ihraç edilen ve eşit paylara bölünen sertifikadır. İstisna sukuku yatırımcıları ürünün mülkiyetini ellerinde bulundurur. Büyük altyapı projelerinde finansman olarak kullanılan sukuk çeşitlerindendir.

Sukuk Nasıl Oluşturulur?

Varlığa Dayalı Menkul Kıymet oluşturma işlemi olan sukuk, sukukun dayandığı varlığın değerine uygun fyatlandırılması ve eşit paylara bölünmesini kapsar. Böylece sukuk oluşturulmuş olunur.

Sukuk oluşturmak için gerekenler varlığın mülkiyetine sahip olan kaynak firma ve Varlık Kiralama Şirketidir (VKŞ). Kaynak firma varlığı Varlık Kiralama şirketine satar. Varlık VKŞ tarafından menkul kıymete dönüştürülerek bankalar aracılığıyla yatırımcılara satılır.

Sukuk ile Bono Arasındaki Farklar

Menkul kıymet türleri arasında yer alan bono veya tahvil ile sukuk arasında benzerlikler mevcuttur. Aralarındaki farklar ise şunlardır:

• Bono ihraççısının yükümlülüğü sadece vade tarihinde faiz ve anaparayı bono alıcısına ödemektir. Bono yatırımcısı faiz ve ana parayı vade tarihinde ihraççıdan talep edebilir. Sukuk yatırımcısının sahip olduğu pay oranı kadar tasarruf hakkı vardır. Bu da sukuk yatırımcısının varlığın satılmasından elde edilecek hasılat veya kira gibi yollarla elde edilen gelirlerden de pay alma hakkı tanır.
• Bono yatırımcıya anapara ve faiz ödeme garantisi verir. Sukuk ana para ve gelir ödeme garantisi vermez.
• Bono yatırımcısına faiz geliri sağlar. Sabit bir faiz geliri mevcuttur. Sukuk faizsiz getiri sağlar. Sukuk getirisi sabit ve değişken olabilir.
• Sukuk orta ve uzun vadeli bir yatırımdır. Bonolar bir yıl ve daha uzun vadeli olarak da ihraç edilebilir.
• Sukuk ihraç eden firmalar sadece İslami hükümlere uygun olan ticari faaliyetler yürütebilir.

Sukuk Fonlarının Kullanımı

Sukuk fonları üç çeşitten oluşur:

• Proje Endeskli Sukuk: Varlık Kiralama Şirketi aracılığı ile projenin finansmanın sağlanması amacı güder.
• Varlığa Endeksli Sukuk: Kira getirisi haklarının paylara bölünerek satılmasını kapsar. İcara sukuku buna örnektir. Varlık Kiralama Şirketine satılan gayrimenkul tekrar kiralanır. VKŞ kira gelirini eşit paylara böler. Kira geliri sertifikalarını yatırımcılara belirli süre için satar.
• Bilanço Endeksli Sukuk: Proje finansmanları için yatırım bankalarının belirli vadede ihraç ettikleri sukuk fonudur.